ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی دیدگاه ملاصدرا دربارۀ لوح محفوظ و لوح محو و اثبات با رویکرد فلسفی
یکی از مسائلی که در فلسفه اسلامی از فروعات مسئله علم خداوند دانسته شده است، علم فعلی او میباشد. در متن آیات و روایات، از این مراتب با نامهای گوناگونی مانند قضا، قدر، لوح، قلم و... یاد شده است. ملاصدرا بسان دیگر اندیشمندان اسلامی تلاش نموده است تا با رویکردی فلسفی به وجودشناسی این مفاهیم بپردازد. با جمعبندی سخنان ملاصدرا این نتیجه به دست آمده است که وی بر اساس دو اصل فلکیات بطلمیوسی و نگرش عرفانی حقیقت محمدی، دو تفسیر وجودشناختی از حقیقت لوح محفوظ و لوح محو و اثبات ارائه میدهد. نگارنده در این جستار ضمن ارائه گزارشی دقیق از دیدگاه ملاصدرا، تلاش نموده است تا با رویکردی فلسفی به تحلیل و بررسی این دیدگاه بپردازد.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_31_31a3c38ec71848f5378c4722d3b86252.pdf
2019-08-23
3
24
لوح محفوظ
لوح محو و اثبات
قلم
قضا
قدر
محمدعلی
وطندوست
1
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
سیدمرتضی
حسینی شاهرودی
shahrudi@ferdowsi.um.ac.ir
2
استاد دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ماهیتِ ماهیت لابشرط مقسمی (مطالعه و نقد تطبیقی در اصول و فلسفه)
تحلیل امور اعتباری از مباحث مهم معرفتشناسی است. اعتبارات ماهیت، در علوم مختلف مورد توجه بوده است. برخی تعدد و تباین این اقسام را حقیقی و عدهای آن را اعتبار ذهنی قلمداد کردهاند. در این مقاله با روشی تحلیلی ـ انتقادی نشان دادهایم که با تفکیک میان مقام اعتبار ذهنی و حیث حاکویت از واقع میتوان دیدگاه نافیان تعدد را ناظر به تعدد حقیقی و مصداقی، و نظر قائلان به تعدد را ناظر به تعدد اعتبارات ذهنی تفسیر نمود و ادعا کرد که لابشرط مقسمی با ماهیت مهمله و لابشرط قسمی تفاوت حقیقی و واقعی نداشته، لحاظهای ذهنی است که با اغراض علمی و تعلیمی پدید آمده و بر اقسام ماهیت، چنان که برخی گمان کردهاند، نمیافزاید.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_32_62f50b7e063c2d044cdc1586e6711828.pdf
2019-08-23
25
44
10.30513/ipd.2019.32
اعتبارات ماهیت
ماهیت مهمله
لابشرط مقسمی
تباین اقسام
وحدت اقسام
سیدمحمد
موسوی
1
استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی
AUTHOR
غلامعلی
مقدم
2
استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین شاخصههای علم از نگاه قاضی سعید قمی
اندیشههای قاضی سعید قمی بر مبنای نگاه فلسفی ـ عرفانی خاص وی به مسائل بنا شده است و همین موضوع باعث شده نظریات متفاوتی نسبت به فلاسفه پیش از خود ارائه دهد. تبیین متفاوت قاضی سعید از مسئله علم که میتوان گفت تا حدود زیادی در مقابل با اندیشههای ملاصدرا در باب علم است، اهمیت پرداختن به این موضوع را دوچندان میسازد. پژوهش حاضر که با بررسی مستقیم آثار و نظریات قاضی سعید صورت گرفته، تلاشی است برای معرفی شاخصههای اندیشه وی در مسئله علم که میتواند وجوه تمایز تفکرات قاضی سعید نسبت به سایر فلاسفه به حساب آید و بابهای تازهای را در وجودشناسی و معرفتشناسی علم به روی ما بگشاید. به اجمال میتوان گفت که عمده نظریات قاضی سعید در زمینه علم مبتنی بر تفسیری است که از آیت خدا دانستن نفس در جامعیت و کلیت ارائه میدهد. او علم نفس را نه حصولی میداند، نه حضوری و استفاده از تعبیر حضوری در مورد علم نفس را مَجاز میشمرد و معتقد است که علم نفس، بصر عقل بر طبایع کلیه است، بدینترتیب حاضر بودن اشیاء برای انسان به معنای ظاهر بودن آنها برای نفس عاقله است.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_33_00f48c7d1fe011adaa1c18c555c187a4.pdf
2019-08-23
45
66
علم
نفس
عقل
قاضی سعید قمی
زهرا
توکلی
1
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان
AUTHOR
مجید
صادقی حسنآبادی
2
دانشیار دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
جعفر
شانظری
3
دانشیار دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی نظریۀ «علم الهی» در اندیشۀ شیخ اشراق و پل تیلیخ
دیدگاه سهروردی و تیلیخ در باب علم الهی را میتوان از جهاتی مورد تطبیق قرار داد. در این تطبیق، دو وجه قرابت و دو وجه تمایز به دست میآید. وجه قرابتها از این قرارند: نخست، هر دو قائل به معنایی واحد از ذات الهی هستند. دوم، هر دو به ضرورت علم به ذات اعتقاد داشته و خداوند را فیذاته عالم میدانند. این علم نیز اعم از علم به خود و علم به اشیاست. وجوه تمایز نیز به این شرح است: نخست، رویکرد و مبنای آن دو نسبت به خداوند و نسبت علم الهی به اشیا متفاوت است؛ با این توضیح که در اندیشه تیلیخ، صرفالوجودی مستلزم عدم موجودیت خداوند است و اینکه بر این اساس، نسبت علم به خدا را باید نمادین دانسته و معنای جدیدی از آن به دست داد؛ اما در اندیشه سهروردی، خداوند دارای کمالات عینی بوده و موجود است؛ ضمن آنکه خداوند به منزله علةالعلل، علم حقیقی به تمام اشیا دارد. دوم، علم به کثرات در اندیشه تیلیخ به معنای آگاهی از گذشته، حال و آینده آنها نیست؛ اما از نگاه سهروردی، خداوند به مبادی اشیا عالم بوده و بر مبنای اضافه اشراقیه، به علم حضوری از گذشته، حال و آینده اشیا آگاه است.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_34_68f3fb2b4b7a5e1446d4f80c741c991f.pdf
2019-08-23
67
84
علم به خود
علم به اشیا
صور علمی
زبان نمادین
اضافه اشراقیه
محمدحسین
کیانی
1
عضو هیئت علمی پژوهشکده باقرالعلوم
LEAD_AUTHOR
فاطمه
خفری
2
کارشناس ارشد فلسفه هنر
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی انسجام برهان فصل و وصل با نظام حکمت مشاء
در میان نظریات متنوع حرکت از انکار تا اثبات مطلق، گام ماندگار و معتدل، نظریه «قوه» ارسطو بود. وی ماده نخستین را نیز جوهری میدانست که تنها حامل قوه و در کنار جوهر صوری، جسم را تشکیل میدهد. فلسفه اسلامی براهینی بر این مطلب اقامه کرد. گاه این برهانها آنچنان نقد شدهاند که به انکار اندیشه «قوه» انجامیده است. این نوشتار بر آن است تا ضمن جداسازی و دفاع از انسجام اندیشه قوه ارسطویی با حکمت مشاء با بررسی نقدهای وارد بر برهان «فصل و وصل»، ظرفیت بالای آن را برای پذیرش ویرایشی صدرایی در میان براهین اثبات هیولا نشان دهد. اهمیت موضوع در تثبیت جایگاه حکمت مشاء در یکی از مهمترین آموزههای فلسفی، یعنی «قوه و فعل» است که از سویی زمینهساز تبیین قلمرو حرکت جوهری و از سویی در تبیین فلسفی برخی از مهمترین آموزههای دینی که به سعادت ابدی انسان مربوط است، مانند «تکامل برزخی» مؤثر است.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_35_53fbd3f52c2f0dc6cbe8ad070c67e182.pdf
2019-08-23
85
108
ماده نخستین
برهان فصل و وصل
حکمت مشاء
انسجام درونی
بهزاد
پروازمنش
1
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
حسین
غفاری
2
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل انتقادی برهان صدیقین ملاصدرا بر مبنای دو رویکرد
در میان براهین اثبات وجود خداوند، برهانی به نام «برهان صدّیقین» وجود دارد که بر اساس مبانی حکما، برهانی اسدّ و اخصر ـ یعنی محکمترین وکوتاهترین راهـ برای اثبات خداوند است و در آن از غیر خداوند بر او استدلال نمیشود. ملاصدرا تقریری از برهان صدیقین بر مبنای اصالت وجود، وحدت تشکیکی وجود و امکان فقری موجودات اقامه کرده است و مدعی است که برهان او شرایط برهان صدیقین را دارد. اما تفسیرهای متعددی از برهان او ارائه شده و نقدهای مختلفی به آن وارد کردهاند از جمله اینکه این برهان بر خلاف ادعا، دارای مقدمات متعددی است. این مقاله تلاش کرده با بررسی و تحلیل برهان ملاصدرا بر اساس دو رویکرد او، یعنی وحدت تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود، این برهان را ارزیابی کند. این بررسی نشان میدهد که برهان صدیقین ملاصدرا بر مبنای رویکرد وحدت شخصی وجود به برهان مشروطِ یادشده نزدیکتر است. اما در این صورت برهان با اشکالات دیگری مواجه خواهد شد.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_36_b6381e3d1c1597b0bda42159ea509019.pdf
2019-08-23
109
128
ملاصدرا
برهان صدیقین
وحدت تشکیکی وجود
وحدت شخصی وجود
واجبالوجود
علی
ارشد ریاحی
1
استاد دانشگاه اصفهان
AUTHOR
مجید
صادقی حسنآبادی
2
دانشیار دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ربابه
جلیلی بهابادی
3
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
معناشناسی «ماهیت» در مابعدالطبیعۀ میرداماد
شناخت دقیق و شفاف مقصود و معنای اصطلاحهایی که فیلسوفان به کار میبرند، یکی از گامهای اساسی در شناخت نظریهها و فهم متون فلسفی است که راه غلتیدن در مغالطۀ اشتراک لفظ را سد میکند. میرداماد در شمار فلاسفهای است که از یکسو، واژههای جدیدی را به مجموعۀ اصطلاحات فلسفۀ اسلامی افزوده و از دیگرسو، برخی واژههای قدیمی و پرکاربرد فلسفه را در معانی جدیدی به کار گرفته است. «ماهیت» یکی از واژههای مهم در اندیشۀ میرداماد است که بدون شناخت مقصود میرداماد از کاربردهای آن، نمیتوان درک و توصیف درستی از نظام فلسفی میرداماد ارائه کرد. در نظر میرداماد، مقصود از «ماهیت»، «ما به الشیء هو هو» است. لذا ماهیت، ملاک اینهمانی شیء است و هر آنچه در حمل اوّلی بر یک شیء منطبق میشود، همان ماهیت آن را شکل میدهد. مقام ذات ماهیت، مرتبۀ تقدیر و فرض است و هنگامی که ماهیت فعلیت دارد، بدون هیچ تغییر و تبدلی، از مرتبۀ تقدیری خارج شده و حقیقی یا متقرر گردیده است. معنای مصدری وجود، تنها از مرتبۀ تقرر ماهیت انتزاع میشود.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_37_5b6f667896c4a5843fca351f0054eaae.pdf
2019-08-23
129
150
ماهیت
ماهیت تقدیری
ماهیت تحقیقی
تقرّر
حمل اوّلی ذاتی
میرداماد
سیدمحمد
منافیان
1
دکتری فلسفۀ اسلامی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نقش مسئلۀ بساطت یا ترکب مشتق در شکلگیری استدلال شیخ اشراق بر اعتباریت وجود و پاسخهای آن
شیخ اشراق از مدافعان اعتباریت وجود به حساب میآید. سه استدلالی که او برای اثبات این نکته به کار میگیرد، بر پایه دوگانه بساطت یا ترکب مشتق استوار است. صدرالمتألهین با ارائه تحلیلی نو از ترکب مشتق و جداسازی مرز خصوصیات مفهومی از ویژگیهای مصداقی، خود را از همه اشکالات سهروردی میرهاند. مظفر سعی دارد با مبنی قرار دادن بساطت مشتق به استدلال سهروردی اشکال کند؛ اما جدا از اشکالات عدیدهای که بر نظریه بساطت مشتق وارد است، سهروردی در فرض بساطت مشتق نیز اشکالاتی را بر تحقق خارجی وجود وارد نموده که باید به آنها پاسخ گفت. علامه طباطبایی اصل استدلال سهروردی را غلط میشمرد و در نتیجه هر گونه تلاش برای پاسخگویی به آن را تأیید نوعی استدلال اشتباه در سنت فلسفی میانگارد. استدلال مزبور و هر گونه استدلال زبانبنیاد ما را به ورطه خلط حقیقت و اعتبار خواهد انداخت و به کلی نمیتوان از مباحث اعتباری، تعهدات متافیزیکی انتظار داشت.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_38_39ffe4c8f5f3ffb7d1e2c9877fcb0037.pdf
2019-08-23
151
172
اعتباریت وجود
بساطت مشتق
استدلال زبانبنیاد
سهروردی
صدرالمتألهین
مظفر
علامه طباطبایی
سیداحمد
حسینی سنگچال
1
دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
محمد
سعیدیمهر
2
استاد دانشگاه تربیت مدرس
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
گونهشناسی اسماء حق تعالی در دعای عرفه امام حسین و تطبیق آن با مباحث عرفانی
یکی از عمیقترین مباحث معرفتشناسی، بحث اسماءاللّٰه میباشد که ریشه و اساس بحث توحید و خداشناسی است و در دعای عرفه امام حسینu به بهترین شکل تبیین و ترسیم شده است. این مقاله در صدد تبیین دیدگاه حضرت سیدالشهداu درباره کیفیت اتصاف اسماء حق تعالی در دعای عرفه است. از آنجا که مضامین دعای عرفه همخوانی بیشتری با مباحث عرفان نظری دارد، ابتدا مباحث عرفان نظری را پیرامون اسماء خدا و تقسیمات آن بیان نموده و سپس مطالبی را که سنخیت بیشتری با فقرات دعای عرفه دارد، مشخص نموده و در انتها انواع و اقسام اسماءاللّٰه (اسم جامع، امهات الاسماء، اسماء ذات، صفات و افعال، اسماء جلالیه و جمالیه و اسماء ثبوتیه و سلبیه) در دعای عرفه با رویکرد عرفانی مورد واکاوی قرار میگیرد.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_40_978e455128fa43a254cb778dc752dd53.pdf
2019-08-23
173
196
10.30513/ipd.2019.40
امام حسین
دعای عرفه
اسماءاللّٰه
تقسیمات اسماء حق تعالی
عرفان نظری
سیدمسعود
عمرانی
1
استادیار گروه معارف دانشگاه فرهنگیان
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
توحید افعالی در پرتو وحدت وجود در دیدگاه آقاعلی مدرس
تمام رویش و جنبش توحیدگرایان بر اساس این محور دوران دارد. متکلمان اسلامی در پردازشهای کلامی، مرحله به مرحله از توحید ذات و صفات و افعال الهی بحث نموده و مقاصد کلامی را بر آن استوار نمودهاند. حکمای اسلامی با مبانی و روش متفاوت، مبحث توحید را واکاوی کرده و با نوآوری، مطالب ژرفی به یادگار نهادهاند. در نگاه نافذ آنان، مغز توحید اخلاص است و اخلاص در سراسر کنش و واکنش موحدان باید نمایان باشد. توحید افعالی عنوانی است که همه بار معنایی این مقصود را در خود دارد. حکمای اسلامی با این عنوان، در صدد هستند نسبت آثار و افعال را به واجب و ممکن، به نسبت طولی حقیقی نه موازی یا مجازی، به هر یک از دو طرف تبیین کنند. در این میان حکمای متعالی با توجه به معیارهای توحیدی برگرفته از آموزگاران وحی، از نسبت طولی نیز فراتر رفته و با معیار «امر بین الامرین» و نظر به توحید وجودی، موضع بدیع پدید آوردهاند. در همین راستا، حکیم آقاعلی مدرس دغدغه خود را درباره توحید با بیان هنرمندانه و متعالی در رسالة فی التوحید به یادگار گذاشته است. وی مضاف بر بدایع الحکم که مفصل به تبیین مبانی توحید وجود میپردازد، در این رساله مختصر، عنان بحث را ماهرانه به بیان مبانی منتهی به توحید افعالی میسپارد. در این رهگذر توحید عامی و خاصی و اخصی در قلم زرنگار او، هر یک جایگاه خاص خود را مییابد تا اوج و حضیض به هم درنیامیزد. واکاوی مدققانه در مواضع توحیدی وی، مضاف بر زدودن اتهام شبههآمیزِ مخالفت با توحید وجود به او، به تصور متعالی از آموزه توحید کمک شایان خواهد کرد.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_41_5040ba00166c3945a4cb8d66b28f90ba.pdf
2019-08-23
197
218
10.30513/ipd.2019.41
آقاعلی مدرس
توحید افعالی
توحید وجود
امر بین الامرین
محمدرضا
ارشادینیا
1
دانشیار دانشگاه حکیم سبزواری
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نقادی دلایل فخر رازی در مورد عدم غایتمندی افعال الهی
غایتمندی فاعل یا یک شیء، یکی از مهمترین مباحث فلسفی و کلامی است که از شاخصترین فروعات آن، مسئله غایت داشتن افعال الهی است. فخر رازی استدلالهای متعددی در ابطال غایت داشتن خداوند اقامه مینماید که در سه دسته بیان میشوند. در دسته اول، غایتمندی خدا با برخی از اوصاف او مانند کمال یا قدرت مطلق بودن و حادث بودن فعل ناسازگار است و در دسته دوم، با برخی از اوصاف انسان مانند محدود بودن دایره سٶال، متناهی بودن در فهم و مجبور بودن. دسته سوم نیز غایتمندی را موجب ایجاد پارادوکس میدانند. در پژوهش حاضر در ضمن نقد هر یک از برهانها، این نتیجه حاصل شد که در بیشتر استدلالها، نظریه معتزله در مورد غایتمندی زائد بر ذات ابطال شده است، نه غایتمندی ذاتی؛ آن گونه که فلاسفهای مانند ابن سینا مطرح کردهاند
https://ipd.razavi.ac.ir/article_42_a55d53251a433a33804b7a5bfdf547a2.pdf
2019-08-23
218
236
خداوند
غایتمندی
فخر رازی
انسان
خلقت
حسن
مرادی
1
استادیار دانشگاه شاهد
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مبادی عمل از دیدگاه فارابی و ملاصدرا
بحث مبادی عمل، یکی از اصلیترین مسائل حوزه نظر و عمل است. فارابی و ملاصدرا در ضمن برخی از مباحث فلسفی به این موضوع پرداختهاند. فارابی و ملاصدرا در تبیین فرایند عمل معتقدند که افعال انسان به لحاظ مراحل و فرایند پیدایش، دارای یکسری مبادی است. این مبادی در یک نگاه کلی از بعید به قریب عبارتاند از: قوای مدرکه، قوه شوقیه، اراده و قوه عامله. قوای مدرکه، مبادی بعید و قوه شوقیه و اراده، مبدأ متوسط، و قوه عامله، مبدأ قریب فعالیت عملی انسان هستند. رابطه این سه قوا با یکدیگر به صورت ترتیبی و طولی است؛ به این صورت که قوه مدرکه سبب تحریک قوه شوقیه، و قوه شوقیه سبب اراده، و اراده عامل قوه عامله است. عمل نیز به عنوان یکی از افعال انسان، از مرحله نظر و معرفت تا مرحله عمل و عینیت، مراحل مذکور را میگذراند. با این حال، این دو حکیم در برخی از آراء در این زمینه تفاوت دارند. در این پژوهش ضمن تبیین دیدگاه هر یک از این دو حکیم، به تحلیل و مقایسه آراء آنها پرداخته میشود.
https://ipd.razavi.ac.ir/article_44_1636a0fd0096750c2457a7fcf3677f21.pdf
2019-08-23
237
256
10.30513/ipd.2019.44
مبادی عمل
عمل
انسان
فارابی
ملاصدرا
احمد
شهگلی
1
عضو هیئت علمی مٶسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
LEAD_AUTHOR