مقایسه تطبیقی خلافت از نگاه شیخ صدوق و ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه فلسفه و کلام جامعه المصطفی العالمیه، شعبه اصفهان

چکیده

مسئله خلافت در حوزه‌های مختلف معارف دینی، مورد تفسیر و شرح و بسط قرار گرفته است. مطالعه تطبیقی در این دیدگاه‌ها و ایجاد گفتمان میان آن‌ها به ظهور آثار و نتایج جدید کمک خواهد کرد. اگرچه هم از نظر شیخ صدوق و هم در نگاه ابن عربی، خلیفه دارای دو سویۀ آسمانی و زمینی و مرجع سیاسی و علمی و معنوی جامعه بوده، جعل این منصب در عالم ظاهر به اراده الهی و خارج از انتخاب مردم است و به حسب باطن، خلیفه واسطه فیض و سبب بقای عالم به شمار می آید، اما نگرش کلامی شیخ صدوق و گرایش عرفانی ابن عربی باعث ایجاد وجوه تفارقی میان این دو دیدگاه شده است که برخی از آن‌ها مهم و قابل توجه است؛ از جمله اینکه شیخ صدوق خلافت را برآمده از صفت الهی «الانتصاف لأولیائه من أعدائه» و برای جلوگیری از ایجاد جبر در عالم دانسته است، اما ابن عربی خلیفه را مظهر اسم جامع «اللّٰه» معرفی کرده و برای خلافت، دو مرتبه باطنی یعنی حقیقت محمدیه، و ظاهری یعنی مصادیق بشری اولیاء در نظر گرفته است. همچنین ابن عربی میان خلافت الهی و خلافت رسول تفکیک کرده و خلیفة اللّٰه را به عنوان مرجع سیاسی و علمی معرفی نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Comparison of Khilāfa (Arabic: خلافة, caliphate) from the Point of View of Shaykh al-Ṣaduq and Ibn ʿArabī

نویسندگان [English]

  • Sayyid Muhammad Amin Derakhshani 1
  • Mahdi Azadparvar 2
1 PhD student in Islamic Philosophy, Allameh Tabataba'i University
2 Faculty member of Al-Mustafa International University, Isfahan branch
چکیده [English]

The issue of Khilāfa (Arabic: خلافة, caliphate) has been interpreted and elaborated in various fields of religious teachings and a comparative study of these views and creating a dialogue between them will help to emerge new works and results. Although both Shaykh al-Ṣaduq (Arabic: الشیخ الصدوق) and Ibn ʿArabī (Arabic: ابن عربی, Ibn ʿArabī‎) consider the caliph to have two heavenly and earthly sides and the caliph was the political, scientific and spiritual authority of society but selecting and making this position in the world of appearance (manifestation) is by divine will and outside people’s choice and the caliph in reality is the mediator of grace and the cause of the world’s survival but the theological attitude of Shaykh al-Ṣaduq and Ibn ʿArabī’s mystical tendency cause the differences between these two views, some of which are important and significant. For example, Shaykh al-Saduq considered the caliph to be derived from the divine attribute of “الانتصاف لأولیائه من أعدائه” and to prevent the creation of determinism in the world but Ibn ʿArabī introduced the caliph as the manifestation of the comprehensive name “Allāh” (Arabic: اللّٰه) and considered for the caliphate two real ranks and stages i.e. Muhammadan Reality and apparent i.e. human instances of saints. Ibn ʿArabī also distinguished between the caliphate of Allah and the caliphate of Rasūl (Arabic: رسول, God’s messenger) and introduced the caliphate of Allah as a political and scientific authority.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shaykh al-Ṣaduq (Arabic: الشیخ الصدوق )
  • Ibn ʿArabī (Arabic: ابن عربی
  • Ibn ʿArabī‎)
  • Khilāfa (Arabic: خلافة
  • caliphate)
  • Wilāya (Arabic: الوِلایة
  • guardianship)
  1. قرآن کریم.
  2. ابن عربی، ابوبکر محیی‌الدین محمد بن علی الحاتمی الطائی، الفتوحات المکیه، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  3. همو، فصوص الحکم، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، 1946 م.
  4. همو، نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1370 ش.
  5. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم،لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  6. جوادی والا، محمود، «خلافت الهی از دیدگاه ابن عربی»، فصلنامه معارف عقلی، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 16)، پاییز 1389 ش.
  7. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق و تصحیح احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1376 ق.
  8. جهانگیری، محسن، محیی‌الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران، 1390 ش.
  9. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  10. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، الاعتقادات، قم، مؤسسه امام هادی‰، 1392 ش.
  11. همو، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی‰، 1415 ق.
  12. همو، کتاب الهدایة (فی الاصول و الفروع)، قم، مؤسسه امام هادی‰، 1390 ش.
  13. همو، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، 1395 ق.
  14. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  15. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  16. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1409 ق.
  17. قیصری، شرف‌الدین داوود بن محمود، رسائل قیصری، تهران، مٶسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1381 ش.
  18. کلباسی، مجتبی، «تفسیر آیه خلافت از دیدگاه شیخ صدوق»، فصلنامه انتظار موعود، سال پانزدهم، شماره 48، بهار 1394 ش
  19. یزدان‌پناه، سید یداللّٰه، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سیدعطاء انزلی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1389 ش.