Analyzing the Subordinate Resurrection (Gathering) from the Perspective of Ṣadr al-Mutiʾallihīn and Facing Difficulties of Returning Toward God

Document Type : Original Article

Authors

1 Associate professor at Razavi University of Islamic Sciences

2 PhD student in Islamic Philosophy & Theology

3 Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences

Abstract

Mullā Ṣadrā has explained the resurrection (Arabic: معاد) and gathering (Arabic: حشر) based on his principles. The consequential (subordinate) and independent resurrection is one of the important and useful points in his explanation but which less attention has been paid to it. Ṣadr al-Mutiʾallihīn (Arabic: صدر المتألّهِین) himself did not mention the term “subordinate” and “independent”, but Muḥaqqiq Sabziwārī mentioned it in his commentary on al-Asfār al-arbaʿa (Arabic: الأسفار الأربعة). Ṣadr al-Mutiʾallihīn believes that gathering (Arabic: حشر) means to raise the level of existence and access to the upper world, which is possible with the essential progressive motion. All creatures in the world of nature have become progressed to the substantial motion and their order of existence is increased. This is their gathering they have reached. It is possible to accept a subordinate gathering for the creatures in addition to this kind of gathering which is independent. The effect is the same as the relation to the cause and exists in the order of the cause briefly and its cause is also related to its own cause and is present with it. The presence of the effect in the presence of the cause of the cause is called a secondary (subordinate) resurrection (gathering). We tried, in this article, to explain the issue of consequential and independence Hashr (resurrection or gathering) in such a way to solve the problems and dilemmas facing the philosophical explanation of Hashr and return toward God (Arabic: رجوع إلی اللّٰه). All levels of existence, from the inferior level to the superior level, refer to God Almighty based on this.

Keywords

References

  1. قرآن کریم.
  2. ابن اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
  3. ابن سینا، حسین بن عبداللّٰه، الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زائد، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق. (الف)
  4. همو، الشفاء (الطبیعیات)، تحقیق جورج قنواتی و سعید زائد، قاهره، المکتبة العربیه، 1395 ش.
  5. همو، الشفاء (الطبیعیات)، تحقیق سعید زائد، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق. (ب)
  6. همو، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبداللّٰه نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363 ش.
  7. همو، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1364 ش.
  8. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح احمد فارس صاحب‌الجوائب، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  9. استادی، کاظم، «نقد و بررسی نظریه انحصار "پاداش و کیفر" در "تجسم اعمال"»، دوفصلنامه حکمت معاصر، سال چهارم، شماره 1، بهار و تابستان 1392 ش.
  10. بهارنژاد، زکریا، و لیلی اسداللهی، «تحلیل و بررسی معاد جسمانی از دیدگاه حکیم سبزواری و مقایسه آن با دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی (آینه معرفت)، سال پانزدهم، شماره 45، زمستان 1394 ش.
  11. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تصحیح صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار العلم، 1412 ق.
  12. رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران، ترجمه قرآن، قم، دار الذکر، 1383 ش.
  13. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، شرح المنظومه، تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تحقیق مسعود طالبی، بیروت، مٶسسة التاریخ العربی، 1432 ق.
  14. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380 ش.
  15. سیدمظهری، منیره، «نقد و بررسی معادشناسی سهروردی در پرتو حکمت متعالیه»، دوفصلنامه حکمت معاصر، سال دوم، شماره 1، بهار و تابستان 1390 ش.
  16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
  17. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، مرکز نشر دانشگاهی، 1360 ش.
  18. همو، مجموعة الرسائل التسعه، قم، مکتبة المصطفوی، 1302 ش.
  19. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  20. غفارپور، علی، بررسی تفسیر ملاصدرا از آیات حشر بر اساس مبانی حکمت متعالیه، رساله دکتری دانشگاه فردوسی مشهد، به راهنمایی عباس جوارشکیان، 1396 ش.
  21. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و شرح و تعلیق علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1995 م.
  22. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  23. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تصحیح مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  24. مردیها، اعظم، و سیدمرتضی حسینی شاهرودی، «جایگاه هستی‌شناختی و نفس‌شناختی خیال در حکمت متعالیه»، دوفصلنامه حکمت معاصر، سال هشتم، شماره 3، پاییز و زمستان 1396 ش.
  25. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  26. ملکی میانجی، محمدباقر،مناهج البیان فی تفسیر القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1414 ق.
  27. موسوی بایگی، سیدمحمد، محمدتقی رجائی، و مصطفی فقیه اسفندیاری، «نوآوری‌های صدرالمتألهین در تبیین فلسفی حشر»،دوفصلنامه جستارهایی در فلسفه و کلام، سال پنجاه و چهارم، شماره 1 (پیاپی 108)، بهار و تابستان 1401 ق.
  28. نزاکتی علی‌اصغری، مهدیه، سیدمرتضی حسینی شاهرودی، و علیرضا کهنسال، «بررسی نظریه حشر صدرالمتألهین در عرفان ابن‌عربی»، دوفصلنامه آموزه‌های فلسفه اسلامی، سال چهاردهم، شماره 25، پاییز و زمستان 1398 ش.
Islamic Philosophical Doctrines
Volume 17, Issue 31 - Serial Number 31
December 2023
Pages 243-268

Files

Share

How to cite

Statistics