مقایسه کمال نهایی انسان از منظر راجرز و ملاصدرا

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار، گروه آموزش الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

در مقالۀ حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی و شیوۀ فلسفی، به‌ویژه فلسفۀ تطبیقی، تحلیل شده که از منظر ملاصدرا و راجرز، به‌عنوان اندیشمند مکتب روان‌شناسی کمال، انسان‌های رشدیافته دارای چه ویژگی‌هایی هستند. همچنین در تفکر این دو اندیشمند، چه نقاط اشتراک و افتراقی وجود دارد و در نکات افتراق، چگونه می‌توان دیدگاه‌های یکی از این دو اندیشمند را تحلیل و نقد نمود؟ بنا بر نتایج این تحقیق، حرکت آگاهانه و همراه با پذیرش به‌سمت بودن، گشودگی در برابر تجربه، دوری از نقاب، شکوفایی استعدادها، دستیابی به اعتدال درونی و رهایی از خودحقیرپنداری، ازجمله ویژگی‌های انسان تحقق‌یافته در نگاه راجرز هستند. نگاه از منظر یک روان‌شناس مثبت‌اندیش و مبانی‌ای مانند پذیرش اگزیستانسیالیسم، کل‌گرایی، اختیار و کرامت درونی انسان، ازجمله مهم‌ترین بنیان‌های تأثیرگذار در این نوع تفکر راجرز محسوب می‌شوند. در مقابل، صدرا با رویکرد یک فیلسوف حکمت متعالیه به معرفی انسان کامل پرداخته و ویژگی‌هایی مانند دستیابی به مقام خلیفة‌اللهی، دستیابی به مراتب بالای عقل نظری، اتحاد با عقل فعال و بهره‌مندی از توانایی ریاست مدینۀ فاضله را مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع انسان معرفی می‌نماید. پذیرش اصالت وجود، حرکت جوهری، تشکیک در وجود و وحدت نفس و قوا، مهم‌ترین مبانی تأثیرگذار بر این نگاه صدرا هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparison of the Ultimate Perfection of Man from the Perspectives of Rogers and Mullā Ṣadrā

نویسندگان [English]

  • Mohammad Azadi 1
  • Sajjad Nikkho 2
  • Mostafa Esfandiari 3
1 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Farhangian University,Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

This article, employing qualitative content analysis and a philosophical-comparative approach, analyzes what characteristics mature humans possess according to Mullā Ṣadrā and Rogers, the latter a thinker from the school of humanistic psychology. It further investigates the commonalities and differences in the thought of these two thinkers, and how, in areas of difference, one can analyze and critique the views of either scholar. According to the findings of this study, among the features of the self-actualized person in Rogers’ thought are conscious movement accompanied by acceptance toward being, openness to experience, avoidance of masks, blooming of talents, achieving inner balance, and liberation from self-deprecation. Rogers’s perspective as a positive psychologist is founded upon principles such as acceptance of existentialism, holism, free will, and inherent human dignity. In contrast, Ṣadrā, adopting the approach of a philosopher of Transcendent Wisdom (Hikmat-e Mot‘āliyeh), introduces the perfect human with features such as attainment of the rank of Khalīfat Allāh (Vicegerent of God), ascending theoretical intellect stages, union with the active intellect, and the faculty to govern the ideal city (madīnat al-fāḍilah). Foundational philosophical concepts influencing Ṣadrā’s view include the primacy of existence (aṣālat al-wujūd), substantial motion (ḥarakat jawhariyyah), skepticism in existence, and the unity of soul and faculties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Ṣadrā
  • Rogers
  • Transcendent Wisdom (Hikmat-e Mot‘āliyeh)
  • Perfection Psychology
  • Perfect Man
  • Fully Functioning Person
  1. قرآن کریم
  2. آذربایجانی، مسعود. (1375). انسان کامل (مطلوب) از دیدگاه اسلام و روان‌شناسى. روش‌شناسی علوم انسانی، ش9، ص6-21.
  3. اسماعیلی، فاطمه. (1400). نقادی مبانی فلسفی روان‌شناسی انسان‌گرا (با محوریت آثار کارل راجرز) بر اساس حکمت متعالیه. مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، 7 (1).
  4. جوادی آملی، عبدالله. (1393). رحیق مختوم. قم: اسراء.
  5. جوادی آملی، عبدالله. (1400). رحیق مختوم. قم: اسراء.
  6. خیاطیان، قدرت‌الله؛ فدوی، صبا. (1397). نیل به کمال در نظریه‌های انسان کامل ابن‌عربی و انگیزش آبراهام مزلو. دوفصلنامۀ پژوهشنامۀ عرفان، 10 (۱۹)، 2-20.
  7. ساری عارفی، معصومه‌سادات؛ کهنسال، علیرضا. (1403). تطبیق شکل‌گیری علم حضوری در آثار فلسفی ملاصدرا و تفاسیر الصافی و المیزان. آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، 18 (32)، ۱۶۹-۱۹۳. https://doi.org/10.30513/ipd.2024.5608.1478
  8. سهرابی، فرامرز. (1397). روان‌شناسی شخصیت امام خمینی(ره) بر پایۀ ویژگی‌های انسان سالمِ کارل راجرز. دوفصلنامۀ روان‌شناسی فرهنگی، ۲ (۱)، 37-59.
  9. شکرکن، حسین؛ برادران رفیعی، علی‌محمد؛ منتظری، علی؛ غروی، سیدمحمد. (1382). مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن. تهران: سمت.
  10. شولتس، دوآن پی. (1399). روان‌شناسی کمال، (ترجمۀ گیتی خوشدل). تهران: پیکان.
  11. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1360). اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
  12. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  13. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1366). شرح اصول کافی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
  14. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1422). شرح الهدایة الأثیریة. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  15. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1381ش). کسر اصنام الجاهلیة. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  16. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1354ش). المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  17. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1378ش). المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  18. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1363ش). مفاتیح الغیب. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  19. عبودیت، عبدالرسول. (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (انسان‌شناسی). تهران: سمت.
  20. قمی، علی بن ابراهیم. (1404ق). التفسیر، قم: دار الکتاب.
  21. گندمی نصرآبادی، رضا. (1397). بررسی چیستی فلسفۀ تطبیقی. فصلنامۀ علمی‌ پژوهشی آینۀ معرفت، 18(3)، 71-86.
  22. نای، رابرت. (1383). سه مکتب روان‌شناسی: دیدگاه‌های فروید، اسکینر و راجرز. تهران: پادرا.
  23. Colman, Andrew M (2015). A Dictionary of Psychology. Oxford, Oxford University Press, fourth edition.
  24. Koltko-Rivera, Mark E. (2006). Rediscovering the Later Version of Maslow’s Hierarchy of Needs: Self-Transcendence and Opportunities for Theory, Research, and Unification. Review of General Psychology, Vol. 10, No. 4, 302–317.
  25. Rogers, Carl (1995). On Becoming a Person. Western Behavioral Sciences Institute, La Jolla, California.
  26. VandenBos, Gary R (2015). APA dictionary of psychology. Washington, D.C, American Psychological Association.