مطالعۀ تطبیقی علم تفصیلی قبل از ایجاد در حکمت سینوی و عرفان ابن‌عربی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

شناخت حق‌تعالی و پی بردن به حقیقت اوصاف او از دغدغه‌های مهم اندیشمندان علوم اسلامی است. ازطرفی مفاهیم مورداستفاده در تحلیل و توصیف حق‌تعالی و صفات او در ظرف علم و ادراک بشری و مبتنی بر خصوصیت‌های طبیعی و محدود عقل و شهود انسانی شکل گرفته است. ازاین‌جهت دربارۀ حق‌تعالی و هرکدام از صفات او دیدگاه‌های مختلفی ابراز شده است. علم تفصیلی خداوند قبل از ایجاد ازجملۀ این مسائل است. حکمت مشاء در این باره به صور مرتسم در ذات که علم تفصیلی فعلی حق‌تعالی قبل از ایجاد محسوب می‌شوند معتقد است. عرفان نظری بر محور اندیشۀ ابن‌عربی در تبیین علم تفصیلی، از مرتبۀ واحدیت و اعیان ثابتۀ علمی استفاده کرده است. مسئلۀ تحقیق این است: نقاط اشتراک و اختلاف میان این دو نظریه در تبیین علم تفصیلی چیست و آیا می‌توان به همگرایی آن‌ها در این حوزه حکم کرد؟ فرضیه این است که این دو نگرش ازجهت تقدم علم تفصیلی و تأثیر آن بر صدور یا ظهور باهم مشترک‌اند، اما ازجهت برخی مبانی و لوازم باهم اختلاف دارند؛ لکن با تعالی و تقریب مبانی می‌توان به همسویی آن‌ها حکم نمود. در این مقاله به روش تحلیلی، این دو نگاه باهم مقایسه شده و ضمن بررسی مهم‌ترین جهات اشتراک و اختلاف آن‌ها، نشان داده شده است که علی‌رغم اختلاف در برخی جهات، می‌توان به همراهی و همسویی این دو نظریه حکم نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Detailed Knowledge (Ilm Tafṣīlī) Before Creation in Sināwī Wisdom and Ibn Arabī’s Mysticism

نویسندگان [English]

  • Gholam-Ali Moghadam 1
  • Rasoul Padashpour 2
1 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 PhD Student in Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The cognition of the Divine Essence and the understanding of His attributes have been among the primary concerns of Islamic scholars. On the other hand, the concepts employed in analyzing and describing the Divine Essence and His attributes are shaped within the framework of human knowledge and perception, rooted in the natural and limited characteristics of human intellect and intuition. Consequently, various perspectives have been expressed regarding the Divine Essence and each of His attributes, with the detailed knowledge of God before creation being one such issue. Sinawi (Peripatetic) wisdom posits the existence of inscribed forms (ṣuwar murtaṣimah) in the Divine Essence, considered as the actual detailed knowledge of God prior to creation. Theoretical mysticism, centered on the thought of Ibn Arabī, explains detailed knowledge through the concepts of unity (waḥdiyyat) and fixed entities (a‘yān thābita) in a scientific sense. The research question is: What are the points of convergence and divergence between these two theories in explaining detailed knowledge, and is it possible to rule on their convergence in this domain? The hypothesis suggests that while these two perspectives share common ground regarding the precedence of detailed knowledge and its influence on emanation or manifestation, they differ in some foundational principles and implications. However, with the elevation and reconciliation of their foundations, a convergence between them can be established. This article employs an analytical method to compare these two perspectives, examining their key points of agreement and disagreement, and demonstrates that despite differences in certain aspects, a compatibility and alignment between these theories can be affirmed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Peripatetic Wisdom
  • Theoretical Mysticism
  • Knowledge Before Creation
  • Inscribed Forms (Suwar Murtaṣimah)
  • Mystical Unity

مراجع

  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ جامه‌بزرگی، محمدجعفر. (1398). «تأملی بر علم الهی در حکمت سینوی». پژوهش‌های هستی‌شناختی، پژوهش‌های هستی‌شناختی، 8(16)، 17-35. https://doi.org/10.22061/orj.2020.1202
  2. ابن‌ترکه، علی. (1396). تمهید القواعد، (تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی). تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (بی‌تا). الاشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغة.
  4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375). الإلهیات من کتاب الشفاء، (تصحیح حسن حسن‌زاده آملی). قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1404). التعلیقات. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  6. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1400). رسائل ابن‌سینا. قم: بیدار.
  7. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1379). النجات من الغرق فی بحر الضلالات، (تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه). تهران: دانشگاه تهران.
  8. ابن‌عربی، محى‌الدین. (بی‌تا)، الفتوحات المکیة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  9. ابن‌عربی، محى‌الدین. (1370). فصوص الحکم، قم: الزهراء.
  10. ارسطو. (1386). ما بعد الطبیعة (متافیزیک)، (ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی). تهران: حکمت.
  11. الهی‌منش، رضا. (1399). «پیشگامی ابوالفتوح رازی بر ابن‌عربی در تصویر اختیار آدمی». پژوهشنامۀ عرفان. شمارۀ ۲۳.
  12. امینی‌نژاد، علی. (1390). حکمت عرفانی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
  13. بهارنژاد، زکریا. (1401). «تابعیت علم از معلوم و رابطۀ آن با شناخت و اثبات وجود خدا از منظر ابن‌عربی». شناخت. شمارۀ 87، ص11-31. https://www.doi.org/10.29252/kj.2023.228395.1127
  14. بهارنژاد، زکریا. (1398). «مقام ذات و الوهیت حق نزد ابن‌عربی». پژوهش‌های عرفانی. شمارۀ 3.
  15. جامى، عبدالرحمن. (1370). نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  16. جمعی از نویسندگان. (1381). مرزبان وحی و خرد. قم: بوستان کتاب.
  17. جندى، مؤیدالدین. (1423). شرح فصوص الحکم، (تصحیح جلال‌الدین آشتیانی). قم: بوستان کتاب.
  18. جوادی آملی، عبدالله. (1386). رحیق مختوم. قم: اسراء.
  19. حسن‌زاده آملی، حسن؛ طالبی، مسعود. (1369). شرح المنظومة. تهران: ناب.
  20. رحیمیان، سعید. (1388). مبانی عرفان نظری. تهران: سمت.
  21. سعیدی مهر، محمد. (1374). علم پیشین الهی و اختیار انسان. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  22. سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم. (1401). «معناشناسی تابعیت علم از معلوم و بررسی کارآمدی آن در شبهۀ علم پیشین الهی و اختیار انسان». معرفت کلامی، 13(2)، 25-40.
  23. شهرزوری، محمد بن محمود. (1372). شرح حکمة الاشراق، (تصحیح حسین ضیائی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  24. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1425). نهایة الإقدام فی علم الکلام، (تصحیح احمد فرید). بیروت: دار الکتب العلمیة.
  25. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
  26. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  27. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1387). سه رسائل فلسفى، (با مقدمۀ سیدجلال‌الدین آشتیانى). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  28. ضمیری، محمدرضا؛ دادجو، یدالله؛ الهی، محمد. (1397). «علم پیشین الهی از دیدگاه حکمت صدرایی و سینوی و تطبیق آن با آیات و روایات». حکمت صدرایی. 6(2). 47-61.
  29. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ خسروشاهی، هادی. (1388). بررسی‌های اسلامی. قم: بوستان کتاب.
  30. غفاری، حسین؛ مقدم، غلامعلی. (1396). «گذر از وحدت تشکیکی به تشکیک وحدت و ربط ذات الهی به احدیت». مجلۀ فلسفه، 45(1)، ۳۷ـ۵۴.
  31. غفاری قره‌باق، سیداحمد. (۱۴۰۰). «نسبت علم الهی با معلوم از دو منظر عرفانی و صدرایی». حکمت معاصر، 12(2)، 219-245. https://www.doi.org/10.30465/cw.2021.7272
  32. فارابی، محمد بن محمد. (1364). أهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، (ترجمۀ سیدجعفر سجادی). تهران: شرکت طبع و نشر.
  33. فارابی، محمد بن محمد. (1364). فصوص الحکم. قم: بیدار.
  34. قونوی، صدرالدین محمد. (1375). النفحات الإلهیة، (تصحیح محمد خواجوی). تهران: مولی.
  35. قیصرى رومى، محمد بن داوود. (1375). شرح فصوص‌الحکم، (تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانى). تهران: علمى و فرهنگى.
  36. کاپلستون، فردریک. (1375). تاریخ فلسفه، (ترجمۀ داریوش آشوری). تهران: علمی و فرهنگی.
  37. کربلایی، سیداحمد. (1410ق). توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی. تهران: حکمت.
  38. مطهری، مرتضی. (1390). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
  39. مقدم، غلامعلی. (1399). وجود منبسط و سلسلۀ طولی علل: مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  40. یزدان‌پناه، یدالله. (1399). فروغ معرفت در اسرار ولایت و خلافت. قم: عروج.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار