بررسی انتقادی نظریۀ تطابق معارف برهان و عرفان با قرآن (نقد و بررسی نظریۀ حکمت متعالیه در روش کشف معارف دینی)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانش‌آموختۀ سطح پنج جامعة المصطفی العالمیة. قم، ایران

چکیده

تعیین و تبیین روش کشف معارف دینی و شیوۀ ارزیابی آن‌ها از مسائل مهم دین‌شناسی است. در این باره این سئوال مطرح است که آِیا معارف بشری غیردینی در فهم و کشف معارف دینی نقش دارد یا خیر. در پاسخ به این مسئله ازسوی دانشمندان اسلامی دیدگاه‌های گوناگون پدید آمده است. بر اساس برخی دیدگاه‌ها، معارف بشری هیچ نقشی در کشف معارف دینی ندارند و طبق دیدگاهی دیگر، همۀ معارف بشری در این باره موثرند. دیدگاه دیگری نیز بر تباین و جدایی معارف دینی از فلسفه و عرفان تأکید دارد. یکی از دیدگاه‌هایی که در پاسخ به این مسئله طرفداران زیادی پیدا کرده است، دیدگاه حکمت متعالیه است. طبق این دیدگاه نه‌تنها فلسفه و عرفان که از علوم بشری به شمار می‌آید در کشف معارف دینی نقش دارد، بلکه برهان (فلسفه)، عرفان و قرآن یکی بوده و محتوای فلسفه و عرفان با محتوای قرآن کریم انطباق دارند. در این نوشتار با روش توصیفی‌تحلیلی این دیدگاه از جهات مختلف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Review of the Theory of Transcendent Wisdom (Ḥekmat-e Mot'āliyeh) in the Method of Discovering Religious Knowledge)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Eshagh Arefi 1
  • Mirza Hossein Mahdavi 2
1 Corresponding Author, PhD in Philosophy and Islamic Theology, Razavi Islamic Sciences University, Mashhad, Iran
2 Graduate of Level Five, Al-Mustafa International University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Determining and clarifying the method of discovering religious knowledge and its evaluation are among the important issues in the study of religion. In this regard, the question arises whether non-religious human knowledge plays any role in understanding and discovering religious knowledge. In response to this issue, various viewpoints have emerged among Islamic scholars. According to some perspectives, human knowledge plays no role in discovering religious knowledge, while according to another viewpoint, all human knowledge is effective in this regard. Another perspective emphasizes the distinction and separation of religious knowledge from philosophy and mysticism (irfān). One of the viewpoints that has gained many supporters in response to this issue is the perspective of Transcendent Wisdom (Ḥekmat-e Mot'āliyeh). According to this viewpoint, not only philosophy and mysticism, which are considered human sciences, play a role in discovering religious knowledge, but rational proof (philosophy), mysticism, and the Quran are unified, and the content of philosophy and mysticism corresponds with the content of the Noble Quran. In this paper, using a descriptive-analytical method, this viewpoint has been critically examined from various aspects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transcendent Wisdom (Ḥekmat-e Mot'āliyeh)
  • Discovery of Religious Knowledge
  • Method
  • Unity of Rational Proof and Mysticism (Irfān) with the Quran
  1. اصفهانی، میرزا مهدی. (۱۳۸۶). ابواب الهدی، (تحقیق حسن جمشیدی). قم: بوستان کتاب.
  2. اصفهانی، میرزا مهدی. (۱۳۸۷). مصباح الهدی (به‌ضمیمۀ اعجاز القرآن). قم: بوستان کتاب.
  3. حسن‌زاده آملی، حسن. (۱۳۷۴). قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند. قم: قیام.
  4. حکیمی، محمدرضا. (۱۳۹۱). مقام عقل. قم: دلیل ما.
  5. حکیمی، محمدرضا. (۱۳۹۳). مکتب تفکیک. قم: دلیل ما.
  6. سروش، عبدالکریم. (۱۳۷۳). قبض و بسط تئوریک شریعت. تهران: صراط.
  7. سیدان، سیدجعفر. (۱۳۹۱). توحید از نگاه وحی، فلسفه و عرفان. قم: دلیل ما.
  8. سیدان، سیدجعفر. (دی ۱۳۹۶). «دو پرسش از آیت‌الله سیدان». گاهنامۀ فرهنگی داخلی نورالصادق. ش۶.
  9. سیدان، سیدجعفر. (۱۳۸۸). نسبت عقل و وحی ازنظر فلسفه و مکتب تفکیک. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  10. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۴۱۹). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  11. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة، (با تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی و حواشی ملاهادی سبزواری). مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1۴03). تعلیقات علی الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، (تحقیق احسان کرمانشاهی). تهران: ذکرا.
  13. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۳۶۲). شیعه در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۳۷۴). علی و فلسفۀ الهی، (ترجمۀ سیدابراهیم سیدعلوی). قم: انتشارات اسلامی.
  15. عارفی، محمد اسحاق. (1391). «تحلیل و نقد دیدگاه ملاصدرا دربارۀ معاد جسمانی». آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، 7(10)، ۵5-80.
  16. موسوی بایگی، سیدمحمد؛ عارفی، محمداسحاق؛ مغربی، محمد. (1398). «معاد جسمانی از دیدگاه امام‌خمینی و علامه طباطبایی». آموزه‌های فلسفه اسلامی، 1۴(2۵)، 171-18۶. https://doi.org/10.30513/ipd.2020.527