تأثیر مبنای حکمی وحدت نفس و بدن بر فتوای فقهی مالکیت نفس بر بدن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

فتاوا مبتنی بر عناوین و موضوعات‌اند. اگرچه صبغه عرفی بر موضوعات فقهی غالب است، اما راه تشخیص موضوعات متعدد است و برخی موضوعات با تکیه بر مبانی عقلی، استدلال، تحلیل، تجزیه، تجربه و رجوع به رأی متخصص متعلق فتوایند. فقیه با تکیه بر مبانی فکری خود، اندیشه و استنباط می‌کند و فقیه فیلسوف باید مبتنی بر مبانی خود در خداشناسی، جهان‌شناسی یا انسان‌شناسی درباره موضوعات واقعی حکم کند. بر مبنای وحدت نفس و بدن که فقهای پیرو حکمت متعالیه بدان ملتزم‌اند، بدن، اعضا و قوای ظاهری، از شئون و مراتب حقیقت نفس به شمار می‌آیند، به حسب وجود با آن متحدند، بدن ظهور نفس در مرتبه طبیعی است و حکم عدم سلطنت بر نفوس بدان سرایت خواهد کرد. اکنون مسئله این است که آیا پذیرش این مبنا، در فتوای فقهی مرتبط با موضوع تأثیر خواهد داشت؟
در این مقاله با روش تحلیلی ـ مصداقی نشان داده شده که چگونه مبنای وحدت نفس و بدن در حکمت اسلامی در مسئله فقهی سلطنت نفس بر بدن و فروعات آن چون قطع، انتقال، اهداء، سلب حیات و... اثرگذار بوده، می‌تواند استدلالی نو برای قول به نفی سلطه بر اعضا قلمداد شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Legal Basis of the Unity of the Soul and the Body on the Jurisprudential Fatwa on the Ownership of the Soul over the Body

نویسندگان [English]

  • Gholam Ali Moghadam 1
  • Muhammad Mahdi Yazdani Kamarzard 2
1 Assistant professor at Razavi University
2 Assistant professor at Razavi University
چکیده [English]

Fatwās are based on titles and topics. Although the customary attribute (conventionary) prevails over jurisprudential issues; but there are many ways to identify issues, and some issues are based on rational principles, reasoning, analysis, experience, and referring to expert opinions belong to fatwā. The jurist thinks and deduces based on his intellectual foundations, and the philosopher jurist must rule on real subjects based on his foundations in theology, cosmology, or anthropology. Body, limbs and external powers based on the unity of soul and the body that the jurists following the transcendent wisdom are required to do are considered as the hierarchy of the truth of the soul and they are united with it in terms of existence and the body is the appearance of the soul in a natural order (degree), and the ruling of not dominating over the souls will spread to it. Now the question is whether the acceptance of this basis will affect the jurisprudential fatwā related to the issue? In this article, with analytical-example (extensional) method, it is shown how the basis of the unity of soul and body in Islamic wisdom in the jurisprudential issue of soul monarchy has an effect on the body and its subdivisions (extensional, branches) such as amputation, transfer, donation, deprivation of life, etc., and can be considered a new argument for denying domination to members.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic philosophy
  • Relationship between soul and body
  • Unity of soul and body
  • Domination over members
  • Philosophy of jurisprudence
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، بی‌جا، علمیه اسلامیه، 1406 ق.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1381 ش.
آملی، محمدتقی، درر الفوائد، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن ابی‌جمهور احسائی، محمد بن زین‌الدین علی بن ابراهیم، عوالی اللئالئ العزیزیة فی الاحادیث الدینیه، قم، دار سیدالشهداء‰ للنشر، 1403ق.
ابن حنبل، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ دهم، تهران، اسلامیه، 1363 ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1420 ق.
ایروانی نجفی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.
بهایی لاهیجی، محمد بن محمدسعید، رساله نوریه در عالم مثال، شرح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1372 ش.
بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ پنجم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1380 ش.
حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
حسن‌زاده آملی، حسن، شرح فارسی الاسفار الاربعه، قم، بوستان کتاب، 1387 ش.
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی بن جواد، اجوبة الاستفتائات، قم، دفتر معظم‌له، 1424 ق.
حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، المسائل المستحدثه، چاپ چهارم، قم، دار الکتاب، 1414 ق.
همو، فقه الصادق‰ ، چاپ سوم، قم، مدرسة الامام الصادق‰ ، 1412 ق.
حسینی شیرازی، سیدصادق، الف مسألة فی بلاد الغرب، بیروت، دار العلوم، 1428 ق.
رازی نجفی اصفهانی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، قم، اسماعیلیان، 1402 ق.
شرف‌الدین، احمد، الاحکام الشرعیة للاعمال الطبّیه، کویت، بی‌نا، 1403 ق.
صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، جامع الاحکام، قم، انتشارات حضرت معصومه… ، 1417 ق.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
همو، المبدأ و المعاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
همو، سه رساله فلسفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
صمدی آملی، داود، شرح نهایة الحکمه، قم، انتشارات قائم آل محمد ، 1386 ش.
طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید، مرشد المغترب؛ توجیهات و فتاوی، نجف اشرف، دفتر معظم‌له، 1422 ق.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
عارف اسفراینی رویینی، اسماعیل بن قربان‌علی، انوار العرفان، تحقیق سعید نظری توکلی، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
عراقی، آقاضیاءالدین، نهایة الافکار، تقریر محمدتقی بروجردی نجفی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414 ق.
علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، نهایة الاِحکام فی معرفة الاحکام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1410 ق.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل (عربی)، قم، امیر قلم، 1425 ق.
کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1386 ق.
محسنی، محمدآصف، الفقه و مسائل طبّیه، قم، نشر مٶلف، 1425 ق.
مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه، اطلاع رسانی دیدگاه‌های فقهی 2؛ پیوند اعضا، تهران، مرکز تحقیقات قوه قضاییه، 1377 ش.
مصلح، جواد، ایضاح المقاصد فی حل معضلات کتاب الشواهد، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1385 ش.
مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰ ، 1429 ق.
موسوی خ‍م‍ی‍ن‍ی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
همو، تقریرات فلسفه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381 ش.
همو، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379 ش.
موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، المنار، 1413 ق.
موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، بلغة الطالب فی التعلیق علی بیع المکاسب، قم، خیام، 1399 ق.
مؤمن قمی، محمد، کلمات سدیدة فی مسائل جدیده، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران، کیهان، 1371 ش.
نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ نهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1368 ش.
نسائی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفکر، 1930 م.
نظری توکلی، سعید، پیوند اعضا در فقه اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1381 ش.
نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ دوم، بیروت، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.