تحلیل و بررسی دیدگاه حکیم سبزواری نسبت به موضع ملاصدرا دربارۀ مجرای قاعدۀ الواحد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیاردانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم

3 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

قاعدۀ الواحد یکی از قواعد و اصول اساسی و مهم در فلسفۀ اسلامی محسوب می‌شود و مفاد آن، این است که از علت واحد، تنها یک معلول واحد و یگانه صادر می‌شود. علی‌رغم اینکه حکیمان و فیلسوفان بسیاری این قاعده را پذیرفته‌اند، اما برخی از متکلمان آن را انکار کرده‌اند. تعیین مجرای این قاعده از جمله مسائل ضروری در پیرامون این قاعده قلمداد می‌شود. با توجه به عبارات و کلمات ملاصدرا می‌توان چنین گفت که وی موضعی دوگانه نسبت به این مهم اتخاذ کرده است. وی در برخی از عبارات خود، از اختصاص این قاعده به حق‌تعالی سخن گفته و در برخی دیگر، مجرای این قاعده را اعم از خداوند دانسته است؛ به گونه‌ای که حتی در مقام اثبات عقول، از این قاعده بهره برده است. وجود این قبیل عبارات در میان کلمات و سخنان ملاصدرا سبب بروز انتقاداتی از سوی حکیم سبزواری در این باره شده است. وی سه انتقاد نسبت به دیدگاه ملاصدرا مطرح کرده و در نهایت معتقد است که این قاعده اختصاصی به حق‌تعالی ندارد و شامل سایر واحدهای غیر حقیقی نیز می‌شود. نگارندگان با روش تحلیلی ـ تطبیقی، سعی در بررسی انتقادات حکیم سبزواری نموده و نشان داده‌اند که می‌توان میان عبارات دوگانۀ ملاصدرا جمع نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Hakim Sabzevari's View on Mulla Sadra's Position on the Channel of the Rule of Unity

نویسندگان [English]

  • Sayyed Muhammad Musawi Baygi 1
  • Reza Hesari 2
  • Muhammad Reza Gorgin 3
1 Associate professor at Razavi University of Islamic Sciences
2 PhD student in Islamic Philosophy. Baqir al-Olum University
3 PhD student in Islamic Philosophy & Theology. University of Shiraz
چکیده [English]

The rule of unity is one of the basic and important rules and principles in Islamic philosophy. The implication of this rule is that for a single reason, only a single disabled issue is issued. Although many sages and philosophers have accepted this rule, some theologians have denied it. Determining the channel of this rule is considered as one of the necessary issues around it. Considering the words and phrases of Mulla Sadra, it can be said that he has taken a double position on this important issue. In some of his expressions, he spoke of attributing this rule to the Almighty, and in others, he considered the channel of this rule to include God, in such a way that he even used this rule as a proof of reason. The existence of such phrases in the words and speeches of Mulla Sadra has caused criticism from Hakim Sabzevari in this regard. He makes three criticisms of Mulla Sadra's view and concludes that this rule is not specific to the Supreme Being and includes other unrealistic units. The author has tried to study the criticisms of Hakim Sabzevari by analytical-comparative method and has shown that it is possible to combine Mulla Sadra's double expressions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of Unity
  • Obligation of Existence
  • Unreal unit
  • Mulla Sadra
  • Hakim Sabzevari
  1. آشتیانی، میرزا مهدی، اساس التوحید، تهران، هرمس، 1396 ش.
  2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372 ش.
  3. ابن رشد، محمد بن احمد، تفسیر ما بعد الطبیعه، تصحیح رفیق العجم و جیرار جهامی، بیروت، دار الفکر، 1994 م.
  4. ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375 ش.
  5. همو، المباحثات، تحقیق و تصحیح محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1371 ش.
  6. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، شرح المنظومه، شرح حسن حسن‌زاده آملی، تقدیم و تحقیق مسعود طالبی، تهران، ناب، 1369 ش.
  7. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، حکمة الاشراق، تحقیق هانری کربن، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1373 ش.
  8. همو، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تحقیق هانری کربن، سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375 ش.
  9. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، قم، مکتبة المصطفوی، 1368 ش.
  10. همو، المبدأ و المعاد، ترجمه محمد ذبیحی، قم، انتشارات دانشگاه قم ـ انتشارات اشراق، 1380 ش.
  11. همو، شرح الهدایة الاثیریة لاثیرالدین ابهری، تصحیح محمدمصطفی فولادکار، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1422 ق.
  12. همو، شرح و تعلیقۀ ملاصدرا بر الهیات شفاء، تصحیح نجفقلی حبیبی، با اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382 ش.
  13. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، رسائل فلسفی، ترجمۀ سعید رحیمیان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387 ش.
  14. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، المحصّل، تحقیق حسین اتای، عمّان، دار الرازی، بی‌تا.
  15. میرداماد، میرمحمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، القبسات، به اهتمام مهدی محقق و دیگران، تهران، دانشگاه تهران، 1367 ش.
  16. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1386 ش.