اصل تضاد در عالم از دیدگاه صدرا و هگل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 استاد گروه فلسفه ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

3 استادیار گروه فلسفه ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

تضاد به معنای تزاحم و ناسازگاری، همواره نظر بشر را به خود معطوف داشته و با این سؤال مواجه کرده که چرا به نحوی جنگ و ستیز و حتی اختلافات متعدد در میان اجزای عالم مشاهده می‌شود.
مقاله حاضر در صدد بررسی تطبیقی این مسئله از دیدگاه دو فیلسوف شرق و غرب، ملاصدرای شیرازی و گئورک ویلهلم فریدریش هگل و بیان تشابهات و تفاوت‌های دیدگاه این دو است. این مهم با توجه به مبانی فکری، نظری و فلسفی آن‌ها تبیین شده است. به گونه‌ای که صدرالمتألهین تضادها و تزاحمات را ناشی از کثرت می‌داند؛ زیرا هر جا کثرت وجود دارد، گریزی از تضاد نیست. او تضاد را لازمه عالم امکان و دارای وحدت تشکیکی دانسته که در عالم ماده به حداکثر خود می‌رسد و پس از آن، عالم مثال و عقول قرار دارد که در آن تضادها به دلیل شدت مرتبه وجودی به حداقل رسیده و به صورت تفاوت جلوه می‌نماید. هگل با بیان اصل تضاد به عنوان مهم‌ترین اصل از اصول دیالکتیک، آن را به عنوان امری درون ذات اشیاء می‌داند که در جریان حرکت دیالکتیکی صورت می‌گیرد و نشانه‌ای از بالقوگی در ظهور اندیشه مطلق تصور کرده که با حرکت از مقولات نازل‌تر به سوی مثال مطلق در جریان است و از این سیر دیالکتیکی به تضاد تعبیر کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Principle of Contradiction in the World from the Point of View of Ṣadrā and Hegel

نویسندگان [English]

  • Mahboubeh Karimi Khuzani 1
  • Mahdi Dehbashi 2
  • Muhammad Reza Shamshiri 3
1 PhD student in Islamic Philosophy & Wisdom, Islamic Azad University, Isfahan Branch(Khorasgan), Isfahan, Iran
2 Professor at Department of Philosophy, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran
3 Assistant professor at Department of Philosophy, Islamic Azad University, Isfahan Branch(Khorasgan), Isfahan, Iran
چکیده [English]

Conflict, meaning disturbance and incompatibility, has always attracted the attention of human beings and they have faced the question of why there is some kind of war and conflict and even numerous differences between the parts (components) of the universe. The present article seeks to make a comparative study of this issue from the perspective of two philosophers of East and West, Mullā Ṣadrā Shīrāzī and Georg Wilhelm Friedrich Hegel and to express the similarities and differences between their views. This is explained by their intellectual, theoretical and philosophical foundations. In such a way that Ṣadr al-Muta'allehin considers contradictions and conflicts to be due to multiplicity; because wherever there is multiplicity, there is no escape from contradiction. He considered contradiction as a necessity of the world of possibility and has a graded unity that reaches its maximum in the material world, and then there is the realm of archetypes (archetypal realm, mundus imaginalis, world of archetypal images) and intellects, in which contradictions are minimized due to the intensity of ontological status and appear as differences. Hegel considers it as something in the nature of objects that takes place during the dialectical movement by stating the principle of contradiction as the most important principle of dialectical principles and imagines it as something in the nature of things that takes place in the course of dialectical motion, and a sign of the potential for the emergence of absolute thought, which is thought to move by moving from lower categories to the absolute image and has interpreted this as a dialectical course of contradiction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contradiction
  • World
  • Dialectic
  • Mullā Ṣadrā
  • Hegel
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، چاپ ششم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393 ش.
استیس، والتر ترنس، فلسفه هگل، ترجمه حمید عنایت، تهران، امیرکبیر، 1372 ش.
پلامناتز، جان، شرح و نقدی بر فلسفه اجتماعی و سیاسی هگل، ترجمه حسین بشیریه، چاپ پنجم، تهران، نی، 1392 ش.
جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم، چاپ چهارم، قم، اسراء، 1389 ش.
جهانبگلو، رامین، «ساختار و حرکت نظام فلسفی هگل»، قابل دستیابی در پایگاه اینترنتی بصیرت به شناسه خبر 262859، 1392 ش.
خاتمی، محمود، فلسفه هگل، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1378 ش.
دونت، ژانت، درآمدی بر هگل، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران، سرچشمه، 1380 ش.
رمضانی، حسن، مروری بر آثار و تألیفات حسن حسن‌زاده آملی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، 1387 ش.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1372 ش.
سینگر، پیتر، هگل، ترجمه عزت‌اللّٰه فولادوند، تهران، طرح نو، 1379 ش.
شاوردی، زینب و طوبی کرمانی، «تحلیل و نقد حرکت دیالکتیکی هگل و ماتریالیسم دیالکتیک با تأکید بر آرای شهید مطهری»، فصلنامه اسرا، سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 10)، زمستان 1390 ش.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، تهران، بیتا، 1379 ش.
همو، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1410 ق.
همو، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
همو، ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه، ترجمه و تفسیر جواد مصلح، چاپ دوم، تهران، سروش، 1375 ش.
همو، رسالة فی حدوث العالم، تصحیح سیدحسین موسویان، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378 ش.
همو، شرح الهدایه الاثیریه، چاپ سنگی، تهران، 1313 ش.
همو، شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران، صدرا، 1382 ش.
همو، مفاتیح الغیب، ترجمه نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1386 ش.
فراست، اس. ای.، درس‌های اساسی فلاسفه بزرگ، ترجمه منوچهر شایان، چاپ هشتم، تهران، بهجت، 1396 ش.
فولکیه، پل، دیالکتیک، ترجمه مصطفی رحیمی، تهران، آگاه، 1362 ش.
کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، چاپ چهارم، تهران، سروش، 1380 ش.
کیمپل، بنجامین فرانکلین، فلسفه تاریخ هگل، ترجمه عبدالعلی دستغیب، تهران، بدیع، 1373 ش.
گارودی، روژه، شناخت اندیشه هگل، ترجمه باقر پرهام، تهران، آگاه، 1362 ش.
مجتهدی، کریم، منطق از نظرگاه هگل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377 ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391 ش.
مطهری، مرتضی، اصل تضاد در فلسفه اسلامی، تهران، بیتا، 1349 ش.
همو، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، تهران، حکمت، 1375 ش.
همو، شرح مختصر منظومه، چاپ هشتم، تهران، صدرا، 1381 ش.
همو، عدل الهی، تهران، صدرا، 1352 ش.
همو، مقالات فلسفی، تهران، صدرا، 1373 ش.
همو، نقدی بر مارکسیسم، چاپ چهارم، تهران، صدرا، 1380 ش.
منصورنژاد، محمد، «دیالکتیک و هگل»، نامه فرهنگ، شماره 54، زمستان 1383 ش.
هگل، گئورگ ویلهلم فردریش، خدایگان و بنده، ترجمه حمید عنایت، چاپ پنجم، تهران، خوارزمی، 1387 ش.
همو، عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، تهران، انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، 1336 ش.
همو، «وجود از منظر هگل»، ترجمه سیدمحمد حسینی بهشتی، تنظیم و نگارش محسن اراکی، فصلنامه معرفت، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، سال چهاردهم، شماره 88 ، فروردین 1384 ش.
همایی، جلال‌الدین، دو رساله در فلسفه اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1375 ش.
Crouter, R, “Hegel and Schleiermacher at Berlin”, Journal of the American Academy of Religion: A Many-Sided Debate, Vol. 48(1), Oxford University Press, 1980.
Hall, Roland, “Dialectic”, in: Paul E. Edwards (Ed.), Encyclopedia of Philosophy, Vol. 2, New York, Macmillan, 1967.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Encyclopedia of Philosophy, Translated and Annotated by Gustav Emil Mueller, New York Philosophical Library, 1959.
Id., Hegel’s Logic, Translated by William Wallace, Oxford University Press, 1874.
Id., Hegel’s Logic, Translated by William Wallace, Oxford University Press, 1975.
Id., Hegel’s Philosophy of Right, Translated by T. M. Knox, London and New York, Oxford University Press, 1967.
Id., Lectures on the History of Philosophy, Trans. & Ed. by Robert F. Browns, 3 Voles, University of California Press, 1990.
Id., Phenomenology of Spirit, Translated by Arnold V. Miller, Oxford and New York, Oxford University Press, 1977.
Id., System of Science, First Part the Phenomenology of Sprite, Translated by Terry P. Pinkard, Bamberg & Würzburg, Joseph Anton Goebhardt Press, 2010.
Morris, Brian, Anthropological Studies of Religion: An Introductory Text, London, Cambridge University Press, 1987.
Pinkard, Terry P., Hegel’s Dialectic: The Explanation of Possibility, Philadelphia, Temple University Press, 1988.
Rosen, Michael, Hegel’s Dialectic and its Criticism, London, Cambridge University Press, 1982.