قاعده حدوث؛ از سازگاری با فلسفه مشاء تا بهسازی در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حکمت متعالیه

چکیده

در میان نظریات متنوع حرکت از انکار تا اثبات مطلق، گام ماندگار و معتدل نظریه «قوه» ارسطو بود. وی ماده نخستین را نیز جوهری می‌دانست که تنها حامل قوه و در کنار جوهر صوری، جسم را تشکیل می‌دهد. فلسفه اسلامی براهینی بر این مطلب اقامه کرد. گاه این برهان‌ها آن‌چنان نقد شده‌اند که به انکار اندیشه «قوه» انجامیده است.
این نوشتار به بررسی این مطلب در خصوص براهین اثبات ماده حامل قوه، یعنی «قاعده حدوث زمانی» می‌پردازد که نشان می‌دهد می‌باید پیش از هر پدیده زمانی، قوه و آمادگی آن که در جوهر مادی قرار دارد، وجود داشته باشد.
نگارنده بر آن است که می‌توان با جداسازی اشکالات روبنایی از زیربنایی و پاسخ از اشکالات دسته نخست، از انسجام اندیشه قوه ارسطویی با حکمت مشاء دفاع کرد و با توجه به گنجایش بالای آن برای پذیرش ویرایشی صدرایی، آن را تبیین کرد و به خدشه‌های وارده پاسخ داد. اهمیت و ضرورت این موضوع به تثبیت جایگاه حکمت مشاء در یکی از مهم‌ترین آموزه‌های فلسفی، یعنی «قوه و فعل» است که خود، زمینه‌ساز تبیین قلمرو حرکت جوهری به عنوان یکی از مهم‌ترین بنیان‌های حکمت متعالیه است و زیرساخت تبیین فلسفی بسیاری از گزاره‌های دینی به ویژه در بازه نفس و معاد را فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rule of Novelty (Contingency); From Adaptation to Peripatetic Philosophy to Improvement in Transcendent Wisdom

نویسنده [English]

  • Behzad Parvazmanesh
PhD in Transcendent Wisdom
چکیده [English]

Aristotle’s theory of “power” was a lasting and moderate step among the various theories of motion, from denial to absolute proof (ascertainment). He also considered the primary matter (materia prima) to be a substance which is the only carrier of power (faculty) and together with the formal substance, constitutes the body. Islamic philosophy argued against this. Sometimes these arguments have been criticized so much that they have led to the denial of the idea of “power”. This article examines this issue regarding the proofs of the substance that carries the power; that is, it deals with the “rule of temporal contingency”, which shows that there must be a power and readiness that is in the material essence before any temporal phenomenon. The author thinks that by separating the superstructure problems from the infrastructure and answering the problems of the first category, the coherence of the Aristotelian thought with the peripatetic wisdom can be defended and can be explained and answered according to its high capacity to accept Ṣadrā’s editing. The importance and necessity of this issue to establish the position of peripatetic wisdom in one of the most important philosophical teachings; that is, it is “power and action” that itself is the basis for explaining the realm of substantive motion as one of the most important foundations of transcendent wisdom and provides the infrastructure for the philosophical explanation of many religious propositions, especially in the interval between the soul and the resurrection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Power (faculty)
  • Primary matter (materia prima)
  • Rule of novelty (contingency)
  • Peripatetic wisdom
  • Inner consistency
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، چاپ پنجم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389 ش.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زائد، قم، کتابخانۀ آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
همو، المباحثات، قم، بیدار، 1371 ش.
همو، المبدأ و المعاد، تصحیح عبداللّٰه نورانی، تهران، مٶسسه مطالعات اسلامی، 1363 ش.
همو، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1379 ش.
جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، بخش دوم از جلد سوم، قم، اسراء، 1394 ش.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و سیدحسین نصر، چاپ دوم، تهران، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375 ش.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم، بیدار، بی‌تا.
همو، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة الحکمه، چاپ سیزدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، دوره دو جلدی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1365 ش.
همو، تعلیقة علی نهایة الحکمه، قم، در راه حق، 1405 ق.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، دوره سی جلدی، تهران، صدرا، 1371 ش.
نراقی، محمدمهدی بن ابی‌ذر، شرح الالهیات من کتاب الشفاء، قم، کنگره بزرگداشت محققان نراقی، 1380 ش.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم، نشر البلاغه، 1375 ش.