بررسی تطبیقی دیدگاه انتقادی شهید مطهری و هابرماس به پوزیتیویسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد مقدس

2 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پوزیتیویسم به عنوان نگرشی خاص به حوزه علم و معرفت، مورد انتقاد فلاسفه بسیاری قرار گرفته است. در این میان، نقدهای شهید مطهری و یورگن هابرماس به پوزیتیویسم، به عنوان فیلسوفانی با نگاه واقع‌گرایانه، در دوره خود مورد توجه دیگران واقع شده و رویکرد انتقادی به پوزیتیویسم در فلسفه، علوم انسانی و علوم اجتماعی را تقویت کرده است. در این پژوهش با روش تطبیقی، در سه دامنه معرفت‌شناختی، روش‌شناختی و ارزش‌شناختی، به ارزیابی خاستگاه، شیوه‌ها و لوازم نقدهای این دو متفکر نسبت به پوزیتیویسم پرداخته شده و این نتیجه به دست آمده است: از یک‌سو اتحاد نگاه رئالیستیِ هر دو متفکر به مسئله شناخت، اشتراکاتی را برای آن‌ها در مواضع انتقادی نسبت به پوزیتیویسم و لوازم و نتایج این نگاه به وجود آورده و از سوی دیگر، تفاوت در خاستگاه و شیوه دیدگاه انتقادی‌شان نسبت به پوزیتیویسم، موجب بروز اختلاف دیدگاه میان آن دو شده است. هرچند دیدگاه انتقادیِ هر دو فیلسوف، فاقد نقد پوزیتیویسم از لحاظ انسان‌شناختی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of the Critical View of Martyr Motahari and Jürgen Habermas to Positivism

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hussein Jamalzadeh 1
  • Hamed HajiHeidari 2
1 Postgraduate of Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Holy Mashhad
2 Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Positivism as a specific notion to the realm of science and knowledge (ma'rifah) has been criticized by many philosophers. Among this, the critiques of martyr Motahari and Jürgen Habermas to positivism as philosophers with a realistic view in their period have been observed by others and have strengthened the critical approach to positivism in philosophy, humanities and social sciences. In this research with the comparative method, it has been investigated the evaluation of the origin, methods and the prerequisites of these two scholars’ critiques to positivism in three domains: epistemology, methodology and axiology and this result has been achieved: from one side the unification of the realistic opinion of both thinkers to the issue of knowledge has established the commonalities between these two thinkers in their critical views to positivism and the requirements and results of this opinion and from the other side the differentiation in the origin and the way of their critical opinions to positivism causes to emerge differentiation (polarity) between these two attitudes. Even though the critical look of both philosophers is lacking the criticism of positivism from the point of anthropology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Positivism
  • Habermas
  • Martyr Motahari
  • Experience
  • Cognition
  • Social sciences

مراجع

  1. آقایوسفی، حسن، بررسی تطبیقی آرای تربیت اخلاقی مطهری و نظریه اخلاق گفتمانی هابرماس، با راهنمایی حکیمةالسادات شریف‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران، شهریور 1389 ش.
  2. ابراهیمیان، سیدحسین، «پوزیتویسم منطقی و فلسفه تحلیل زبانی»، کیهان اندیشه، شماره 47، فروردین و اردیبهشت 1372 ش.
  3. احسان‌دوست، محی‌الدین، و محمد مشکات، «بررسی و نقد مبانی هستی‌شناختی دوگانگی واقعیت و ارزش در پوزیتویسم منطقی»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، سال پنجم، شماره 8 ، بهار و تابستان 1396 ش.
  4. ادیب سلطانی، میرشمس‌الدین، رساله وین، تهران، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها، 1359 ش.
  5. امزیان، محمد محمد، روش تحقیق علوم اجتماعی از اثبات‌گرایی تا هنجارگرایی، ترجمه عبدالقادر سواری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و المعهد العالمی للفکر الاسلامی، 1380 ش.
  6. اوث ویت، ویلیام، هابرماس، معرفی انتقادی، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران، اختران، 1386 ش.
  7. بنتون، تد، و یان کرایب، فلسفه علوم اجتماعی؛ بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمه شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد، تهران، آگه، 1398 ش.
  8. پیوزی، مایکل، یورگن هابرماس، ترجمه احمد تدین، تهران، هرمس، 1379 ش.
  9. حسینی شاهرودی، سیدمرتضی، «معرفی و نقد پوزیتیویسم منطقی»، آموزه‌های فلسفه اسلامی (مجله تخصصی الهیات و حقوق)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره اول، شماره 2ـ3، بهار و تابستان 1382 ش.
  10. خرمشاهی، بهاءالدین، پوزیتیویسم منطقی، رهیافتی انتقادی، چاپ ششم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1398 ش.
  11. فرامرز قراملکی، احد، روش‌شناسی مطالعات دینی، چاپ هشتم، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1385 ش.
  12. کرایب، یان، نظریه اجتماعی مدرن، ترجمه عباس مخبر، چاپ چهاردهم، تهران، آگه، 1399 ش.
  13. کردفیروزجائی، یارعلی، فلسفه فرگه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382 ش.
  14. کشتکاران، مهدی، و عطیه کشتکاران، «نقد پوزیتیویسم از دیدگاه شهید مطهری»، فصلنامه مطالعات قرآنی نامه جامعه، سال یازدهم، شماره 112، زمستان 1393 ش.
  15. لاکوست، ژان، فلسفه در قرن بیستم، ترجمه رضا داوری اردکانی، تهران، سمت، 1375 ش.
  16. مارش، دیوید، و جری استوکر، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی‌یوسفی، تهران، پ‍ژوه‍ش‍ک‍ده م‍طال‍ع‍ات راه‍ب‍ردی، 1378 ش.
  17. متقی، ابراهیم، و حسین عبداللهی، «پوزیتیویسم منطقی و موضع انتقادی هابرماس بر آن»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال پنجم، شماره 2، بهار 1392 ش.
  18. محمودپناهی، سیدمحمدرضا، «سکولاریسم یا پست‌سکولاریسم؛ بررسی نسبت دین و سیاست از دیدگاه هابرماس و مطهری»، پژوهش‌های علم و دین، سال دهم، شماره 2 (پیاپی 20)، پاییز و زمستان 1398 ش.
  19. مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، چاپ نوزدهم، تهران، صدرا، 1390 ش.
  20. همو، مسئله شناخت، چاپ ششم، تهران، صدرا، 1387 ش.
  21. همو، نقدی بر مارکسیسم، چاپ هفتم، تهران، صدرا، 1389 ش.
  22. نائس، آرن، کارناپ، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، خوارزمی، 1357 ش.
  23. نوذری، حسینعلی، بازخوانی هابرماس، تهران، چشمه، 1381 ش.
  24. هالینگ‌دیل، رجینالد جان، مبانی و تاریخ فلسفه غرب، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، کیهان، 1364 ش.
  25. هولاب، رابرت، یورگن هابرماس، نقد در حوزه عمومی، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نی، 1397 ش.
  26. یاری کجاباد، رضا، ارزیابی انتقادات هابرماس بر پوزیتیویسم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم، پردیس فارابی دانشگاه تهران، 1392 ش.
  27. Bryant, Christopher G. A., Positivism in Social Theory and Research, Theoretical traditions in the social sciences, London, Palgrave Macmillan, 1985.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار