تحلیل و مقایسه دو رهیافت متفاوت صدرالمتألهین در توجیه فلسفی سریان علم به اجسام مادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه معارف دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به باور صدرالمتألهین، همۀ موجودات عالم، متناسب با مرتبه وجودیِ خود، از آگاهی هم بهره‌مند هستند. بنابراین حتی اجسام مادی مانند عناصر، جمادات و نباتات که در عرف عام فاقد شعور شمرده می‌شوند، حظّی از آگاهی و علم دارند. صدرا با دو رهیافت مختلف تلاش نموده تا سریان علم به مادیات را از نظر فلسفی توجیه نماید. در راه نخست، از طریق اثبات عینیت مطلق وجود با علم، به اجسام با همان هویت مادی، علم را نسبت داده، و در راه دوم، از طریق اتحاد اجسام با مبادی عقلی (ارباب انواع)، علم را برای آن‌ها ثابت دانسته است. مسئله اصلی در این مقاله آن است که آیا از این دو رهیافت، نتایج یکسان به دست می‌آید یا نه؟ و کدام یک از این دو راه قوی‌تر و برتر از دیگری است؟ در این مقاله، هر دو رهیافت با روش تحلیلی و مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است که اولاً نتیجه این دو رهیافت یکسان نیست و آگاهی که برای اجسام مادی طبق رهیافت نخست ثابت می‌شود، از چند جهت با آگاهی که طبق رهیافت دوم اثبات می‌شود، تفاوت دارد؛ ثانیاً رهیافت دوم به دلایلی قوی‌تر و برتر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis and Comparison of Two Different Approaches of Ṣadr al Muta'allihīn in the Philosophical Justification of the Diffusion of the Knowledge to Material Objects

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hadi Kamali 1
  • Jahangir Masoudi 2
  • Seyyed Hossein Seyyed Mousavi 3
1 A PhD student in Transcendental Wisdom
2 Full professor at Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

All beings in the world according to Ṣadr al Muta'allihīn, benefit from awareness (consciousness) in accordance with their existential order. Therefore, material bodies such as elements, inanimate bodies and vegetable, which are generally considered to be devoid of consciousness even have knowledge and awareness in general usage (custom). Ṣadrā has tried by two different approaches to justify the diffusion of the knowledge to material objects philosophically. He has attributed knowledge to objects with the same material identity by proving the absolute objectivity of existence with knowledge in the first way, and he considered knowledge to be proved for them through the union of objects by intellectual principles (masters of species) in the second way. The main issue in this article is whether the same results can be obtained from these two approaches or not. And which of these two ways is stronger and superior than the other? Both approaches have been studied by analytical and comparative method in this article and it has been firstly proved that the results of these two approaches are not the same, and the awareness that is proved for material objects according to the first approach is different from the knowledge that is proved according to the second approach, secondly, the second approach is stronger and superior for some reason.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Objects
  • Material
  • Single
  • Knowledge
  • Consciousness
  • Intellectual principles
  • Master of all species

مراجع

  1. آریان‌فر، پریسا، بررسی نظریه آگاهی موجودات از دیدگاه ملاصدرا، به راهنمایی فروزان راسخی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا(س)، دانشکده الهیات، 1387 ش.
  2. ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376 ش.
  3. همو، رسائل، قم، بیدار، بی‌تا.
  4. ارسطو، ما بعد الطبیعه، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، طرح نو، 1378 ش.
  5. برنا، علی‌محمد، و حسین آسا، «ذی‌شعور بودن جمادات در حکمت متعالیه»، دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال هفتم، شماره 1 (پیاپی 13)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  6. بیات، محمدحسین، و حامده راستایی، «سریان علم در موجودات از منظر قرآن مجید و تجلی آن در اندیشه ملاصدرا»، سراج منیر، سال ششم، شماره 20، پاییز 1394 ش.
  7. جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم، تحقیق حمید پارسانیا، قم، اسراء، 1386 ش.
  8. همو، شرح حکمت متعالیه، تهران، الزهراء، بی‌تا.
  9. چوپانی، فرزانه، بررسی شعور جمادات و نباتات در فلسفه صدرا و پیشینه آن در عرفان ابن عربی، به راهنمایی صدرالدین طاهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، 1384 ش.
  10. حسن‌زاده آملی، حسن، الحجج البالغة علی تجرد النفس الناطقه، قم، بوستان کتاب، 1381 ش.
  11. همو، شرح فارسی الاسفار الاربعه، قم، بوستان کتاب، 1387 ش.
  12. دکامی، محمدجواد، «بهره‌مندی اشیای مادی از علم در حکمت متعالیه»، آینه معرفت (فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی)، سال پنجم، شماره 13، زمستان 1386 ش.
  13. زینلی، روح‌اللّٰه، علیرضا نجف‌زاده تربتی، و سیدمرتضی حسینی شاهرودی، «مبانی فلسفی صدرالمتألهین در اثبات علم تمام موجودات به خداوند»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال دوازدهم، شماره 20، بهار و تابستان 1396 ش.
  14. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372 ش.
  15. شهرزوری، شمس‌الدین محمد بن محمود، شرح حکمة الاشراق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1372 ش.
  16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
  17. همو، الرسائل، قم، مکتبة المصطفوی، بی‌تا.
  18. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، مشهد، مرکز نشر دانشگاهی، 1360 ش.
  19. همو، العرشیه، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1341 ش.
  20. همو، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354 ش.
  21. همو، تفسیر القرآن الکریم، چاپ دوم، قم، بیدار، 1366 ش. (الف)
  22. همو، سه رساله فلسفی، قم، بوستان کتاب، 1378 ش.
  23. همو، شرح اصول الکافی، تهران، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366 ش. (ب)
  24. همو، شرح الهدایة الاثیریه، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1422 ق.
  25. همو، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، مٶسسه تحقیقات فرهنگی، 1363 ش.
  26. طباطبایی، سیدمحمدحسین، بدایة الحکمه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  27. همو، نهایة الحکمه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386 ش.
  28. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، تهافت الفلاسفه، تهران، شمس تبریزی، 1382 ش.
  29. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، الجمع بین رأیی الحکیمین، تهران، مکتبة الزهراء، 1405 ق.
  30. فاضلی، علی‌رضا، «علم موجودات مادی و علم به موجودات مادی از نظر ملاصدرا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، سال هفتم، شماره 23، تابستان 1386 ش.
  31. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  32. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، گوهر مراد، تهران، سایه، 1383 ش.
  33. قربانی، زهره، و محمدمهدی مشکاتی، «تبیین عقلانی تسبیح موجودات در حکمت متعالیه»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، سال دهم، شماره 38، پاییز 1393 ش.
  34. قربانی، کبری، نسبت علم و وجود از دید ملاصدرا و نتایج فلسفی آن، به راهنمایی موسی ملایری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1392 ش.
  35. قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، درة التاج لغرة الدباج، به کوشش و تصحیح سیدمحمد مشکوة، چاپ سوم، تهران، حکمت، 1369 ش.
  36. همو، شرح حکمة الاشراق، تعلیقه ملاصدرا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1392 ش.
  37. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1376 ش.
  38. مهرکوشان، لاله، علم حضوری در جسم و امور جسمانی در حکمت متعالیه، به راهنما موسی ملایری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1392 ش.
  39. میرداماد، میرمحمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، کتاب القبسات، تحقیق مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران، 1374 ش.
  40. همو، مصنفات میرداماد، مشتمل بر ده عنوان از کتاب‌ها و رساله‌ها و اجازه‌ها و نامه‌ها، به اهتمام عبداللّٰه نورانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381 ش.
  41. هاشمی راد، مرضیه‌سادات، شعور موجودات بر طبق حکمت متعالیه، به راهنمایی قاسم کاکایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1391 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار