تحلیل و بررسی چالش‌ها و راه حل‌های مسئله «خطای حسی» در حکمت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(علیه‌السلام)

2 استاد دانشگاه باقرالعلوم(علیه‌السلام)

3 استادیار دانشگاه باقرالعلوم(علیه‌السلام)

چکیده

وجود خطا در ادراکات حسی، چالش‌های فلسفی متعددی را به همراه دارد. از این رو پرداختن به دیدگاه‌ها و راه حل‌های فلاسفه مسلمان در این مسئله اهمیت پیدا می‌کند. در این نوشتار به روش کتابخانه‌ای به جمع‌آوری اطلاعات، و با روش عقلی به تحلیل آن پرداخته شده است؛ به این صورت که ابتدا به چیستی علم حسی و فرایند پیدایش آن در حیطه بدن و نفس پرداخته شده است، سپس چالش‌های نشئت‌گرفته از مسئله خطای حسی مورد تبیین قرار گرفته و در ادامه به نحوه مواجهه حکمای مسلمان با مسئله خطای حسی و چالش‌های آن پرداخته شده است. با تحلیل دیدگاه حکمای مسلمان چنین نتیجه گرفته شده که محورهای مواجهه حکما در مورد خطای حسی عبارت‌اند از: 1ـ عدم اتصاف ادراک حسی به خطا و صواب؛ 2ـ تأثیر قوه واهمه و متخیله در خطای حسی؛ 3ـ کشف و تصحیح خطای حسی به واسطه قوه عاقله. از نظر نویسندگان با تحلیل و تفکیک جنبه‌های معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی ادراکات حسی، مشخص می‌شود که ادراکات حسی به معنای حقیقی قابل صدق و کذب هستند و اعتبار معرفت‌شناختی آن‌ها مبتنی بر فکر و تعقل است. از این رو، ادراکات حسی و قضایای محسوسات از تحت بدیهیات و یقینیات خارج می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis and Review of the Challenges and Solutions to the Issue of “Perceptual Illusion” in Islamic Wisdom

نویسندگان [English]

  • Javad Parsaei 1
  • Muhammad Mahdi Gorjian 2
  • Hassan Abdi 3
1 A PhD student in Islamic Philosophy at Baqer Al-Uloom University
2 Full professor at Baqir al-Olum University
3 Assistant professor at Baqir al-Olum University
چکیده [English]

The existence of illusions in perceptual perceptions have many philosophical challenges; so, it is important to study the views and solutions of Muslim philosophers in this issue. The information in this article has been collected using a library method and analyzed by using a rational method in such a way that firstly, the quiddity of sensual knowledge and the process of its emergence in the field of body and soul are discussed, then the challenges arising from the issue of perceptual illusion have been explained, and then the way Muslim sages face the issue of perceptual illusion and its challenges are discussed. It has been concluded by analyzing the views of Muslim sages that the issues of the sages’ confrontation regarding perceptual illusion are: 1- Non-attribution of perceptual perception to mistake (Arabic: خطأ, khaṭā) and correctness (Arabic: صواب, ṣawāb, right) 2- The effect of the faculty of estimation and estimated on perceptual illusion 3- Discovery and correction of perceptual illusion through intellectual faculty. It is clear according to the author by analyzing and separating the epistemological and ontological aspects of perceptual perceptions that perceptual perceptions can be true and false in the true sense and their epistemological validity is based on thought and reasoning; hence perceptual perceptions and sensible propositions are removed from the axioms and certainties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perceptual perception
  • Perceptual illusion
  • Axiologies
  • Certainties
  • Islamic wisdom

مراجع

  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380 ش.
  2. ابن حزم اندلسی، علی بن احمد بن سعید، رسائل ابن حزم الاندلسی، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 2007 م.
  3. ابن رشد قرطبی، محمد بن احمد، الشرح لکتاب النفس، تونس، بیت الحکمه، بی‌تا.
  4. همو، تلخیص کتاب النفس، قاهره، المکتبة العربیه، 1994 م.
  5. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الاشارات و التنبیهات، قم، ب‍وس‍ت‍ان کت‍اب، 1381 ش.
  6. همو، التعلیقات، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  7. همو، الشفاء (المنطق)، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1405 ق.
  8. همو، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1379 ش.
  9. همو، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375 ش.
  10. همو، رساله منطق دانشنامه علائی، با مقدمه و حواشی و تصحیح محمد معین، چاپ دوم، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، 1383 ش.
  11. اخوان‌الصفا، رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، بیروت، الدار الاسلامیه، 1412 ق.
  12. بهمنیار بن مرزبان، ابوالحسن، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1375 ش.
  13. جوادی آملی، عبداللّٰه، معرفت‌شناسی در قرآن، تحقیق حمید پارسانیا، چاپ سوم، قم، اسراء، 1384 ش.
  14. حسین‌زاده، محمد، منابع معرفت، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1394 ش.
  15. دغیم، سمیح، موسوعة مصطلحات الامام فخر الدین الرازی، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 2001 م.
  16. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران، ناب، 1369 ش.
  17. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، المشارع و المطارحات، تصحیح مقصود محمدی، تهران، حق‌یاوران، 1385 ش.
  18. همو، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1372 ش.
  19. صدر، سیدمحمدباقر، موسوعة الامام الشهید السید محمدباقر الصدرƒ، قم، پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، دار الصدر، 1434 ق.
  20. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، قم، مکتبة المصطفوی، 1368 ش.
  21. همو، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354 ش.
  22. همو، سه رساله فلسفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
  23. همو، شرح اصول الکافی، تهران، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1366 ش.
  24. همو، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تهران، حکمت، 1375 ش.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه رئالیسم، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب، 1387 ش.
  26. همو، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  27. همو، نهایة الحکمه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  28. عارفی، عباس، مطابقت صور ذهنی با خارج، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388 ش.
  29. عسگری یزدی، علی، شکاکیت (نقدی بر ادله)، قم، بوستان کتاب، 1381 ش.
  30. عشاقی اصفهانی، حسین، برهان‌های صدیقین، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1393 ش.
  31. عصار، سیدمحمدکاظم، مجموعه آثار عصار، با حواشی و مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، امیرکبیر، 1376 ش.
  32. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، رسالة التصور و التصدیق (الجوهر النضید و رسالة التصور و التصدیق)، قم، بیدار، 1363 ش.
  33. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، ترجمه المنقذ من الضلال، ترجمه زین‌الدین کیائی‌نژاد، تهران، عطائی، 1349 ش.
  34. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، الاعمال الفلسفیه، بیروت، دار المناهل، 1413 ق.
  35. همو، الجمع بین رأیی الحکیمین، تهران، مکتبة الزهراء، 1405 ق.
  36. فاضل تونی، محمدحسین، مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، قم، مطبوعات دینی، 1386 ش.
  37. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، کتاب المحصل، عمان، دار الرازی، بی‌تا.
  38. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، گوهر مراد، تهران، سایه، 1383 ش.
  39. قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، درة التاج لغرة الدباج، به کوشش و تصحیح سیدمحمد مشکوة، چاپ سوم، تهران، حکمت، 1369 ش.
  40. کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، چاپ نهم، تهران، علمی فرهنگی، 1391 ش.
  41. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1366 ش.
  42. همو، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، تحقیق محمد سعیدی‌مهر، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1375 ش.
  43. مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا، 1376 ش.
  44. معلمی، حسن، پیشینه و پیرنگ معرفت‌شناسی اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386 ش.
  45. همو، نگاهی به معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378 ش.
  46. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، تهران، دانشگاه تهران، 1367 ش.
  47. همو، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت، دار الاضواء، 1405 ق.
  48. همو، شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1386 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار