تحلیل دیدگاه سهروردی در مسئلۀ کلیات و مواجهۀ ملاصدرا با آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اسلامی، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

فیلسوفان مسلمان در مسئلۀ کلی و جزئی، از دیدگاه فیلسوفان یونان باستان متأثر بوده‌اند؛ به طوری که بن‌مایۀ دیدگاه‌های ارائه‌شده در دورۀ اسلامی را می‌توان در آرای افلاطون و ارسطو مشاهده کرد. ابن سینا ـ همانند ارسطوـ نظریۀ مُثل را انکار کرده و دیدگاه افلاطون دربارۀ مسئلۀ کلی و جزئی را نپذیرفته است. سهروردی ـ بر خلاف ابن سیناـ نظریۀ مثل افلاطونی را پذیرفته است؛ اما در مسئلۀ کلی و جزئی، کلی افلاطونی را انکار کرده و در تبیین «کلی» با ارسطو و ابن سینا هم‌داستان شده است؛ به این معنا که او همانند ابن سینا، کلی را همان مفهوم ذهنی قائم به نفس دانسته است. البته شیخ اشراق در برخی جنبه‌های فرعی این مسئله با ابن سینا مخالفت کرده و نوآوری‌هایی را ارائه کرده است. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی، دیدگاه سهروردی در مسئلۀ کلی و جزئی را تبیین کرده و علت گرایش او به تبیین مشایی از «کلی» را بررسی کرده است. در این بررسیِ تحلیلی، نقدهای سهروردی به رویکرد سینوی نیز تبیین شده و تأثیر آن‌ها بر نقد ملاصدرا بر نظریۀ مشاییان نشان داده شده است. همچنین نحوۀ مواجهۀ ملاصدرا با دیدگاه سهروردی در مسئلۀ کلیات تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Suhrawardī’s Opinion on the Issue of General Principles and Mullā Ṣadrā’s Confrontation

نویسنده [English]

  • Muhammad Hosseinzadeh
Assistant professor at Iranian Research Institute of Hikmat & Philosophy
چکیده [English]

Muslim philosophers have been influenced by the views of ancient Greek philosophers in the issue of generality (generic) and partiality, so that the essence of the views presented in the Islamic era can be seen in the opinions of Plato and Aristotle. Avicenna, like Aristotle, has denied the theory of Forms (theory of Ideas) and rejected Plato’s view about the general and partial issue. Unlike Avicenna, Suhrawardī has accepted the Platonic theory of Forms, but he has denied the Platonic generality in the issue of generality (generic) and partiality and has had a common opinion in explaining of “generic” (Arabic: کلّی) with Aristotle and Avicenna, which means that he, like Avicenna, considers generality to be the same of mental concept as independently subsistent. Of course, Shaikh al-ʿIshraq (Master of Illumination) has opposed Avicenna in some minor aspects of this issue and has presented innovations. This article has explained Suhrawardī’s point of view on the issue of generality (generic) and partiality by an analytical-descriptive method and studied the reason of his tendency to Peripatetic explanation of the “generic”. Suhrawardī’s critiques of Sinavi’s approach have also been explained in this analytical study, and their impact on Mullā Ṣadrā’s critique on Peripatetic’s theory has been shown. Also, Mullā Ṣadrā’s encounter with Suhrawardī’s view on the issue of generality (generic) has been analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • General
  • Partial
  • Platonic theory of Forms (theory of Ideas)
  • Nature
  • Suhrawardī

مراجع

  1. ابن سینا، الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زاید، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  2. ارسطو، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، چاپ ششم، تهران، حکمت، 1389 م.
  3. افلاطون، دورۀ کامل آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، چاپ سوم، تهران، خوارزمی، 1380 ش.
  4. ذبیحی، محمد، داوری‌ها، شناخت‌شناسی و نظام نوری در فلسفۀ اشراق، تهران، سمت، 1392 ش.
  5. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش، التلویحات اللوحیة و العرشیه، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1388 ش.
  6. همو، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372 ش.
  7. شیخ، «مثل و کلیات افلاطونی از دیدگاه سهروردی»، مجلۀ شناخت، شماره 3، پاییز 1366 ش.
  8. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
  9. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360 ش.
  10. همو، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382 ش.
  11. همو، مفاتیح الغیب، تعلیق مولی علی نوری، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1363 ش.
  12. عباس‌زاده، مهدی، نظام معرفت‌شناسی اشراقی سهروردی، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396 ش.
  13. فنایی اشکوری، محمد، «سهروردی و مسئلۀ معرفت»، فصلنامه معرفت فلسفی، شماره 9، پاییز 1384 ش.
  14. قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود کازرونی، شرح حکمة الاشراق (ج1)، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سیدمحمد موسوی، تهران، حکمت، 1388 ش.
  15. همو، شرح حکمة الاشراق (ج2)، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سیدمحمد موسوی، تهران، حکمت، 1391 ش.
  16. کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه (جلد یکم: یونان و روم)، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، چاپ نهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1391 ش.
  17. یزدان‌پناه، سید یداللّٰه، حکمت اشراق (گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1389 ش.
  18. Marmura, Michael E., “Avicenna’s chapter on universals in the Isagoge of his Shifā”, in: Alford T. Welch & Pierre Cachia (Eds.), Islam: Past Influence and Present Challenge, Printed in Great Britain, Edinburgh University Press, 1979.
  19. Marmura, Michael E., “Quiddity and Universality in Avicenna”, in: Parviz Morewedge (Ed.), Neoplatonism and Islamic Thought, Albany, University of New York Press, 1992.
  20. Woozley, Anthony Douglas, “Universals, A Historical Survey”, in: Donald M. Borchert (Ed.), Encyclopedia of Philosophy, Vol. 9, 2006.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار