بررسی مبانی فلسفی ملاصدرا و حکیم زنوزی در باب ودیعه‌سپاری ملکات نفسانی با تکیه بر معاد جسمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

مسئله ودیعه‌سپاری ملکات نفسانی در بستر معاد جسمانی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. ملاصدرا در نظریه معاد جسمانی، ملکات نفسانی و اقتضائات وجودیِ آن را به گونه‌ای خاص تبیین نموده است که بسیاری از حکمای پس از ایشان، موافقت خود را نسبت به این دیدگاه ابراز نموده‌اند. اما مدرس زنوزی دیدگاهی متفاوت برگزیده و بر این باور است که نفس پس از مرگ، ودایع و آثار ذاتی در بدن دنیوی به جای می‌گذارد که وجه امتیاز بدن‌ها پس از مرگ خواهد شد که با محوریت ودیعه‌سپاری ملکات نفسانی در بدن و به پشتوانه حرکت جوهری در معاد جسمانی، بدن به سوی نفس در حرکت خواهد بود؛ اما نظریه ملاصدرا بر قابلیت انشاء وجودی نفس استوار است. در این پژوهش با روش تحلیل و توصیف محتوا، مبانی فلسفی ملاصدرا و زنوزی در این مسئله بررسی می‌گردد و مترتب بر مبانی هر دو اندیشمند، محل نزاع مشخص خواهد شد. مقایسۀ آرا نشان می‌دهد که طبق تفسیر زنوزی، اجزای بدن عنصری به محوریت حرکت جوهری ملحق به نفس شده است که در این فرایند، ملکات نفسانی در آن‌ها نهادینه می‌شود؛ اما بر اساس نظر ملاصدرا، نفس انسانی با تکیه بر انشاء وجودی و ارتقاء آن، سبب تحقق معاد جسمانی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Mullā Ṣadrā and Ḥakīm Zonouzī’s Philosophical Foundations on the Endurance of Dispositions Based on Physical Resurrection

نویسندگان [English]

  • Ali Mostajeran Gourtani 1
  • Majid Sadeqi Hassanabadi 2
1 A PhD student in Transcendental Wisdom
2 Associate professor at University of Isfahan
چکیده [English]

The issue of the endurance of dispositions in the context of physical resurrection is analyzed. Mullā Ṣadrā has explained the endurance of dispositions and its existential requirements in the theory of physical resurrection in such a way that many of the scholars after him have expressed their approval for this view, but Muhaqqiq Zonouzī has a different view. He believes that the soul leaves inner effects after death in the worldly body that will be the difference of the bodies after death, which will be the endurance of dispositions in the body and the body moves toward the soul by substantial movement in the physical resurrection, but Mullā Ṣadrā’s theory is based on the capability of the creation of the existential soul. The philosophical principles of Mullā Ṣadrā and Zonouzī by the method of content analysis and description is studied in this research and the conflict will be determined based on the principles of both thinkers. The comparison of the oppinions shows that according to Zonouzī’s interpretation of the parts of the body, an element based on the substantial movement was added to the soul in which dispositions in this process, but according to Mullā Ṣadrā, the human soul, relying on the existential creation and promoting it, will lead to the realization of physical resurrection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dispositions
  • Endurance
  • Physical resurrection
  • Zonouzī
  • Astral body (imaginary body)
  1. قرآن کریم.
  2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی، تهران، حکمت، 1368 ش.
  3. پویان، مرتضی، معاد جسمانی در حکمت متعالیه (اثبات معاد جسمانی از نگرگاه صدرالمتألهین و نقد دلایل مخالفان)، قم، دلیل ما، 1389 ش.
  4. چنگی آشتیانی، مهری، «معاد جسمانی از دیدگاه مدرس زنوزی»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، سال دوازدهم، شماره 43، تابستان 1391 ش.
  5. حسینی بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بعثت، 1415 ق.
  6. رحیم‌پور، فروغ، «مقایسه مبانی و راه حل‌های ابن سینا و ملاصدرا برای نفی تناسخ»، فصلنامه حکمت معاصر، سال پنجم، شماره 3 (پیاپی 13)، پاییز 1393 ش.
  7. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، شرح المنظومة فی المنطق و الحکمه، قم، بیدار، 1386 ش.
  8. سراج، شمس‌اللّٰه، و حسین امین‌پرست، «واکاوی کارکرد قوه خیال در معاد جسمانی ملاصدرا»، دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال هشتم، شماره 2 (پیاپی 16)، بهار و تابستان 1399 ش.
  9. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الاسفار الاربعة فی الحکمة المتعالیه، قم، اسماعیلیان، 1378 ق.
  10. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، قم، بوستان کتاب، 1390 ش.
  11. همو، رسالة الحشریه، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت، 1385 ش.
  12. همو، رسالة فی خلق الاعمال، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت، 1385 ش.
  13. همو، شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مٶسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366 ش.
  14. همو، شرح الحکمة العرشیه، تصحیح محمدمسعود خداوردی، تهران، مٶسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1391 ش.
  15. عضدی‌نیا، طاهره، و عباس جوارشکیان، «بررسی اصول معاد جسمانی در آثار صدرالمتألهین»، جستارهایی در فلسفه و کلام، سال پنجاهم، شماره 2 (پیاپی 101)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  16. گرجیان، محمدمهدی، «محاکمات میان صدرالمتألهین و آقاعلی حکیم در باب معاد جسمانی»، فصلنامه آیین حکمت، سال هشتم، شماره 29، پاییز 1395 ش.
  17. مدرس زنوزی، آقاعلی، مجموعه مصنفات حکیم مٶسس آقاعلی مدرس طهرانی، مقدمه و تنظیم و تصحیح و تحقیق محسن کدیور، تهران، اطلاعات، 1378 ش.