تحلیل کارکردهای معرفت‌شناختی خیال از دیدگاه فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران,

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.

چکیده

قوه خیال از مهم‌ترین قوای حس باطنی و دارای کارکردهای مختلفی است. پژوهش و تحلیل این قوه از منظر فیلسوفان، به تعیین کارکردهای آن کمک خواهد کرد. مسئله پژوهش حاضر، تحلیل کارکردهای معرفت‌شناسی خیال از دیدگاه فارابی و پاسخ به این سٶال است که موضع فارابی در تبیین ماهیت و تعیین کارکردهای معرفت‌شناسی خیال چیست؟ در این مقاله به روش تحلیلی و با تمرکز بر تحلیل چیستی و کارکردهای قوه متخیله و استقصای ادله، قرائن و شواهد دالّ بر نقش خیال در حوزۀ معرفت‌شناسی، به تبیین گستره خیال در دو عرصۀ صوری و مفهومی و معنای خاص و عام خیال در این دو عرصه پرداخته و نشان داده‌ایم معنای عام خیال که متعلق به ساحت مفهومیِ قوه متخیله است، شامل انواع معارف برهانی (یقینی) و غیر برهانی (ظنّی) می‌شود. رویکرد فارابی در تبیین گسترۀ خیال مبتنی بر مشکک بودن مراتب معرفتی انسان و مبانی روان‌شناختی، معرفت‌شناختی و در نهایت نگاه غایت‌انگارانۀ فارابی استوار است؛ در حالی که رویکرد ابن سینا بیشتر بر نظریۀ انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی او تکیه دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Epistemological Functions of Imagination (Fantasy) from Fārābī’s Point of View

نویسندگان [English]

  • Zainab Barkhordari 1
  • Sayyidah Mahdieh Poursaleh Amiri 2
1 Associate professor, Dept. of Islamic Philosophy & Theology, University of Tehran
2 PhD stud. in Islamic Philosophy & Theology, Univ. of Tehran
چکیده [English]

Faculty of fantasy (imagination) is one of the most important faculties of the internal sense and has different functions. The research and analysis of this faculty from the perspective of philosophers will help to determine its functions. The present research is the analysis of the epistemological functions of imagination from Fārābī’s point of view and the answer to the question that: What is Fārābī’s position in explaining the nature and determining the epistemological functions of fantasy (imagination)? We have explained, by analytic method and focusing on the analysis of the nature and functions of representative faculty and evidence of the role of fantasy (imagination) in the field of epistemology, the extent and the scope of fantasy in both formal and conceptual fields and the specific and general meaning of fantasy in these two fields of the fantasy in two formal and conceptual domains and the individual and universal meaning of fantasy in these two fields and we have shown that the general meaning of fantasy that belongs to the conceptual field of the faculty of fantasy, including a variety of argumentative (certain) and non-argumentative (problematic) cognitions. Fārābī’s approach in explaining the scope of fantasy is based on the equivocal mode of man’s cognitive levels and psychological, epistemological foundations and finally Fārābī’s idealistic view, while Ibn Sīnā (Arabic: ابن سینا, Avicenna)’s approach relies more on his anthropological and epistemological theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imaginal faculty
  • Functions of imagination
  • Fārābī philosophy
  • Epistemology of imagination

مراجع

  1. ابن باجّه، ابوبکر محمد بن یحیی ابن صائغ تُجیبی سرقسطی اندلسی، المنطقیات، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1408 ق.
  2. ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الشفاء (الطبیعیات)، تحقیق سعید زائد، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  3. همو، الموجزة فی المنطق، کتابخانه دانشگاه استانبول، شماره دست‌نویس 3/4755.
  4. همو، المهجة، در: برخورداری، زینب، تصحیح و تحلیل هشت رساله منطقی ابن سینا، پایان‌نامه دکتری دانشکده الهیات دانشگاه تهران، به راهنمایی نجفقلی حبیبی و احد فرامرز قراملکی، 1388 ش. (الف)
  5. همو، نکت المنطق، در: موسویان، سیدحسین، «تحقیق و تصحیح انتقادی رسالهنکت المنطق اثر ابن سینا»، جاویدان خرد، دوره جدید، سال ششم، شماره 2، بهار 1388 ش. (ب)
  6. امیرخانی، مهناز، زینب برخورداری، و سیده ملیحه پورصالح امیری، «تطور تاریخی چیستی مشهورات نزد منطق‌دانان مسلمان»، دوفصلنامه آموزه‌های فلسفه اسلامی، سال یازدهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1395 ش.
  7. برخورداری، زینب، «بررسی انتساب اثر منطقی المُهجة به ابن سینا»، دوفصلنامه فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسی‌ها)، سال چهل و پنجم، شماره 2، پاییز و زمستان 1391 ش.
  8. پورصالح امیری، سیده ملیحه، تبیین مشهورات در منطق ابن سینا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا(س)، به راهنمایی مهناز امیرخانی و مشاوره زینب برخورداری، 1393 ش.
  9. تواناپناه، فتانه، و نادیا مفتونی، «کارکرد معرفتی اقناع و تخییل از دیدگاه فارابی»، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال هفدهم، شماره 2 (پیاپی 66)، زمستان 1394 ش.
  10. تیمورپور، سپیده، فهیمه انصاریان، و حمیدرضا رضازاده بهادران، «جایگاه تربیت در اندیشه فارابی»، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، سال هشتم، شماره 29 (ویژه‌نامه)، پاییز 1396 ش.
  11. رفیعی، بهروز، «فارابی، فیلسوف تربیت»، مجله علوم تربیتی، سال بیستم، شماره 97، بهار و تابستان 1392 ش.
  12. سیاح، علی، شمس‌الملوک مصطفوی، و رضا داوری اردکانی، «فارابی و نقش تخیل در تحصیل سعادت»، دوفصلنامه حکمت معاصر، سال دوازدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1400 ش.
  13. غزّالی، ابوحامد محمد بن محمد، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، شمس تبریزی، 1382 ش.
  14. همو، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس، قاهره، الاستقامه، بی‌تا. (الف)
  15. همو، «معراج السالکین»، در: مجموعة رسائل الامام الغزالی، بیروت، دار الفکر، 1416 ق.
  16. همو، مقاصد الفلاسفة فی المنطق و الحکمة الالهیة و الحکمة الطبیعیه، مصر، مطبعة السعاده، بی‌تا. (ب)
  17. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و شرح و تعلیق علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1995 م.
  18. همو، احصاء العلوم، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996 م. (الف)
  19. همو، الاعمال الفلسفیه، مقدمه و تحقیق و تعلیق جعفر آل یاسین، بیروت، دار المناهل، 1413 ق.
  20. همو، الالفاظ المستعملة فی المنطق، تحقیق و مقدمه و تعلیق محسن مهدی، چاپ دوم، تهران، الزهراء، 1404 ق.
  21. همو،الجمع بین رأیی الحکیمین، مقدمه و تعلیق البیر نصری نادر، چاپ دوم، تهران، الزهراء، 1405 ق. (الف)
  22. همو، السیاسة المدنیه، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996 م. (ب)
  23. همو، المنطقیات، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1408 م.
  24. همو، الموسیقی الکبیر، تحقیق و شرح غطاس عبدالملک خشبه، مراجعه و تصدیر محمود احمد حفنی، قاهره، دار الکتاب العربی، 1967 م.
  25. همو، فصول منتزعه، تحقیق و مقدمه و تعلیق فوزی متری نجّار، چاپ دوم، تهران، مکتبة الزهرا(س)، 1405 ق. (ب)
  26. همو، کتاب الحروف، مقدمه و تحقیق و تعلیق محسن مهدی، بیروت، دار المشرق، 1961 م.
  27. همو، کتاب السیاسه، نشر لویس شیخو الیسوعی، بر اساس نسخ شرقی و واتیکانی، بی‌تا.
  28. مفتونی، نادیا، «تبیین تکثر شرایع و راهبردهای آن در مدینه فاضله فارابی»، دوفصلنامه حکمت سینوی (مشکوة النور سابق)، سال یازدهم، شماره 38، پاییز و زمستان 1386 ش.
  29. میرزامحمدی، محمدحسن، «بررسی مقایسه‌ای اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه افلاطون و فارابی»، مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، سال سی و سوم، شماره 2 (پیاپی 67)، پاییز و زمستان 1382 ش.
  30. همو، «بررسی نظریه شناخت فارابی و دلالت‌های آن در تعلیم و تربیت (با تأکید بر برنامه درسی)»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال هشتم، شماره 16، بهار و تابستان 1392 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار