مطالعه انتقادیِ نگاه کانت به آزادی از منظر فلسفه اسلامی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

آزادی از مسائلی است که در مکاتب مختلف الهی و بشری مورد توجه بوده است. این مقوله از جمله در نظام اخلاقی و حقوقیِ فلسفه کانت و نیز آموزه‌های حکمیِ فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که تأثیر آراء کانت در مسئله آزادی بر حکمت عملیِ حاکم بر دوران مدرنیته انکارناپذیر است، توجه به دیدگاه‌های او در این بحث می‌تواند شناخت بهتری نسبت به فلسفه عملی مدرن و نسبت آن با اندیشه‌های فیلسوفان مسلمان ایجاد کند. از این رو، مسئله اصلی نوشتار حاضر، مطالعه انتقادی نگرش کانت به مسئله آزادی و محورهای فکری در نسبت با مبانی حکمی فلسفه اسلامی است. این مقاله با روشی تحلیلی ـ انتقادی، به واکاوی نگره کانت در این زمینه و مبانی او پرداخته و پس از آن با رویکردی تطبیقی، نسبت دیدگاه فلاسفه مسلمان را با او مورد سنجش قرار داده است. یافته‌های پژوهش حاکی از رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی به کانت از دو جهت است: نخست، از جهت روش‌شناسی معرفتی در بحث همگرایی عقلانیت آزاد و دین؛ دوم، از جهت نقش آزادی در نظام حقوقی و مناقشه در جایگاه ارزشی آن. بدین‌سبب می‌توان این پژوهش را از جهت رویکرد فلسفی به مسئله و مطالعۀ دیدگاه کانت از منظر حکمت اسلامی دارای نوآوری تلقی کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Kant’s Approach to Freedom from the Islamic Philosophy Perspective

نویسندگان [English]

  • Ali Ansari Baygi 1
  • Ali Jalaeian Akbarnia 2
  • Davoud Heidari 2
1 PhD Student in Islamic Philosophy & Theology, University of Tehran
2 Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

Freedom is one of the issues that have been considered in different divine and human schools including the moral and legal system of Kant’s philosophy as well as the teachings and doctrines of Islamic philosophy. Since the influence of Kant’s ideas on the question of freedom on the practical science (ethics) prevailing in the era of modernity is undeniable and paying attention to his views in this discussion can provide a better understanding of modern practical philosophy and its relation to the thoughts of Muslim philosophers. Therefore, the main problem of this paper is the critical study of Kant’s attitude to the issue of freedom and intellectual aspects in relation to the Islamic philosophy fundamentals is the main issue of this article. This study analyzes Kant’s view in this field and his fundamentals by a critical analytical method and then with a comparative approach examines the relation between the views of Muslim philosophers with him. The findings of this study suggest that the critical approach of Islamic philosophy to Kant is from two aspects; first: epistemological methodology in the discussion of the compatibility of free rationality and religion; second, in terms of the role of freedom in the legal system and conflict in its value position. Therefore, this research can be considered innovative in terms of philosophical approach to the problem and Kant’s view from the perspective of Islamic ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freedom in Kant’s view philosophy
  • Islamic Philosophy
  • Natural law
  • Critique of the Kantian philosophy
  • Practical science (ethics)

مراجع

  1. آربلاستر، آنتونی، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمه عباس مخبر، تهران، مرکز، 1367 ش.
  2. همو، لیبرالیسم غرب: ظهور و سقوط، ترجمه عباس مخبر، چاپ سوم، تهران، مرکز، 1377 ش.
  3. افلاطونی، حمیده، و مجید ملایوسفی، «نقد فیلیپا فوت بر عقلانیت عملی کانت»،فصلنامه حکمت معاصر، سال هفتم، شماره 4، زمستان 1395 ش.
  4. بخشایش، رضا، عقل و دین از دیدگاه کانت، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388 ش.
  5. برنجکار، رضا، «آزادی و اختیار از دیدگاه کانت»، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، سال دوم، شماره 4 (پیاپی 8)، تابستان 1391 ش.
  6. جمعی از نویسندگان، تاریخ فلسفه اسلامی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1385 ش.
  7. جوادی آملی، عبداللّٰه، شریعت در آینه معرفت (بررسی و نقد نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت)، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1372 ش.
  8. همو، نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم)، تحقیق علیرضا روغنی موفق، چاپ پنجم، قم، اسراء، 1387 ش.
  9. حائری مازندرانی، محمدصالح، حکمت بوعلی سینا، چاپ سوم، تهران، حسین علمی و نشر محمد، 1362 ش.
  10. حائری یزدی، مهدی، جستارهای فلسفی (مجموعه مقالات)، به اهتمام عبداللّٰه نصری، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1384 ش.
  11. حداد عادل، غلامعلی، مقالات کانتی، تهران، هرمس، 1392 ش.
  12. خاتمی، محمود، کانت و مسئله آزادی، تهران، علم، 1398 ش.
  13. درایتی، مجتبی، و مجید جهانی، سیری در تاریخ فلسفه غرب، تهران، دانشگاه پارس، 1394 ش.
  14. راهنما، اکبر، نقد تطبیقی تربیت اخلاقی از دیدگاه کانت و خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، آییژ، 1388ش.
  15. زنوزی، ملاعبداللّٰه بن بیرمقلی باباخان، لمعات الهیه، مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1381 ش.
  16. سالیوان، راجر، اخلاق در فلسفه کانت، ترجمه عزت‌اللّٰه فولادوند، تهران، طرح نو، 1380 ش.
  17. سیف، سیدمسعود، «نقش آزادی در فلسفه اخلاق کانت»، دوفصلنامه متافیزیک، دوره جدید، سال دوم، شماره‌های 7ـ8 ، پاییز و زمستان 1389 ش.
  18. صانع‌پور، مریم، خدا و دین در رویکردی اومانیستی، تهران، دانش و اندیشه معاصر، 1381 ش.
  19. صانعی دره‌بیدی، منوچهر، «اختیار و آزادی در فلسفه کانت»، فصلنامه نامه فلسفه، سال سوم، شماره 8، شماره 3، زمستان 1378 ش.
  20. همو، فلسفه فضیلت کانت، تهران، نقش و نگار، 1380 ش.
  21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ چهارم، قم، مکتبة المصطفوی، 1368 ش.
  22. طباطبایی، سیدجواد، زوال اندیشه سیاسی در ایران (گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران)، تهران، کویر، 1373 ش.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة الحکمه، چاپ دوازدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  24. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، کتاب السیاسة المدنیه، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1996 م.
  25. فولادوند، عزت‌اللّٰه، «فلسفه سیاسی کانت»، فصلنامه فرهنگ، سال ششم، شماره 11، پاییز 1371 ش.
  26. کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه (جلد ششم: از ولف تا کانت)، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، چاپ چهارم، تهران، سروش، 1387 ش.
  27. کاسیرر، ارنست، فلسفه روشنگری، ترجمه یداللّٰه موقن، تهران، نیلوفر، 1382 ش.
  28. کانت، ایمانوئل، بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق (گفتاری در حکمت کردار)، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، تهران، خوارزمی، 1369 ش.
  29. همو، فلسفه حقوق، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، چاپ چهارم، تهران، نقش و نگار، 1393 ش.
  30. کانت، ایمانوئل، و منوچهر صانعی دره‌بیدی، «درس‌های فلسفه اخلاق»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال ششم، شماره 21، زمستان 1378 ش.
  31. لک‌زایی، شریف، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387 ش.
  32. مجتهدی، کریم، افکار کانت، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1386 ش.
  33. محمدرضایی، محمد، تبیین و نقد فلسفه اخلاق کانت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379 ش.
  34. مصباح یزدی، محمدتقی، چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی (مجموعه سخنرانی‌های آیةاللّٰه مصباح یزدی در سال 1378 در کشور لبنان)، ترجمه حسین‌علی عربی، تدوین محمدمهدی نادری قمی، چاپ هفتم، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1393 ش.
  35. همو، کاوش‌ها و چالش‌ها (گفتارهایی از استاد محمدتقی مصباح یزدی در کانون بسیج اساتید دانشگاه علم و صنعت ایران)، تحقیق و نگارش محمدمهدی نادری، چاپ سوم، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382 ش.
  36. مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، تهران، صدرا، 1390 ش.
  37. همو، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1376 ش.
  38. میل، جان استوارت، درباره آزادی، ترجمه محمود صناعی، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1388 ش.
  39. نیچه، فریدریش، این است انسان (چگونه آن می‌شویم که هستیم؟)، ترجمه سعید فیروزآبادی، چاپ دوم، تهران، جامی، 1386 ش.
  40. واعظی، احمد، نقد و بررسی نظریه‌های عدالت، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388 ش.
  41. هیدن، پاتریک، فلسفه حقوق بشر، ترجمه مهدی یوسفی و رضا علیمیرزایی، زیر نظر محمدجواد جاوید، تهران، مخاطب، 1392 ش.
  42. Grotius, Hugo, On the Law of War and Peace, Ontario, Batoche Books, 2001.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار