واکاوی نگرش صدرایی به نفی ظهور غیر خداوند در ادعیه مأثوره و اسانید روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

3 دکتری فلسفه گرایش حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در منظومه فکری صدرالمتألهین و به اتکاء مبانی‌ای همچون اصالت وجود و تشکیک وجود و از همه مهم‌تر بساطت وجود و نیز قاعده «بَسِیطُ الْحَقِیقَةِ کُلُّ الْأَشْیَاءِ وَلَیْسَ بِشَیْءٍ مِنْهَا»، تنها یک «ظهور واحد» در عالم هستی محقق است و ماسوی اللّٰه از خود ظهوری نداشته و همگی تجلیات، شئونات و اطوار وجود بسیط محسوب می‌شوند. لذا اساس هستی که بر وحدتِ اطلاقی استوار است، جز آن حقیقتِ واحد مطلق، همه تعین، تجلی و ظهور آن حقیقت محسوب می‌شوند؛ یعنی تنها بُود اوست و ماسوا نمود او، و همه اشیاء جلوه‌گاه ظهور آن ذات یگانه و مطلق با شأنی خاص هستند. این نگرش در بسیاری از فرازهای ادعیه حضرات معصومینM (که تخاطب مستقیم، ویژه و بی‌پردۀ ایشان با پروردگار می‌باشد) وجود دارد. عباراتی همچون «إلهی أنتَ الظَّاهِرُ فَلَیس فَوقَکَ شَیْء»، «یَا بَاطِنًا فِی ظُهُورِهِ»، «فَرَأیتُکَ ظَاهِرًا فی کُلِّ شَیءٍ»، «أیَکونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهورِ»، «الْحَمْدُ للّٰه الْمُتجلّی لِخَلْقِهِ بِخَلْقِهِ» و... به همراه مؤیداتی از روایات و آیات قرآن، گویای این مهم بوده که منجر به استحکام‌بخشی این نگاه صدرایی می‌باشد و راهگشای طریق معرفت برای طالبان معرفتِ رب تعالی خواهد بود. برای این پژوهش و استنادنگاری موضوع به ادعیه، سابقه‌ای مشاهده نشده است و روش آن بر اساس کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining Mullā Ṣadrā’s Attitude to Deny the Appearance (Manifestation) of Non-God in Narrated Supplications and Narrative Documents

نویسندگان [English]

  • Sayyid Morteza Hosseini Shahroudi 1
  • Abbas Javareshkian 2
  • Hamid Esfandiari 3
1 Full professor at Faculty of Theology, Ferdowsi Univ. of Mashhad
2 Associate professor at Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad
3 PhD in Philosophy of Transcendent Theosophy, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

In the intellectual system of Ṣadr al-Mutiʾallihīn (Arabic: صدر المتألّهین) and on the basis of principals such as the priority of existence and modulation of existence and most importantly the self-unfolding of existence and the rule of “بسیط الحقیقة کلّ الأشیاء ولیس بشیء منها” [Indivisible Entity or God (Arabic: بسیط الحقیقة) is all things and it is none of them] is only a “single manifestation” in the universe and does not have manifestation except God himself and all manifestations are considered as the attributes and modes of being and consequently, the basis of existence which is based on the unity of the absolute, are all individuation, manifestation and appearance of that truth, i.e., the only existence of Him is considered and His manifestation and all things are the manifestation of that single and absolute Essence with a special mode. This attitude is present in many parts of the supplications of the Infallibles (as) (which is their direct, special and open communication is with the Lord), phrases such as: “My God, You are the Manifest (Evident, Outward or Ascendant) and there is nothing above You,” (Arabic: إلهی أنت الظاهر فلیس فوقک شیء), “Oh, the Immanent in His Evident” (Arabic: یا باطنًا فی ظهوره), “I saw you appearing in everything” (Arabic: فرأیتک ظاهرًا فی کلّ شیء), “Will there be any appearance other than you?” (Arabic: أیکون لغیرک من الظهور), “Praise be to Allah, who has revealed Himself to His creatures because of His creation” (Arabic: الحمد للّٰه المتجلّی لخلقه بخلقه) etc. that along with proofs from the aḥādīth and verses of the Quran are indicative of this importance which leads to the strengthening of this Mullā Ṣadrā’s view and will open the way to knowledge for those who want to know God Almighty. There is no precedent for this research and citation of the subject and its method is based on a library method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manifestation
  • Single manifestation
  • Negation of appearance of others
  • Supplications
  • Self-unfolding of existence

مراجع

  1. ابن طاووس، رضی‌الدین سیدعلی بن موسی بن جعفر، اقبال الاعمال، تصحیح محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  2. همو، الدروع الواقیه، بیروت، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  3. ابن عربی، ابوبکر محیی‌الدین محمد بن علی الحاتمی الطائی، فصوص الحکم، افست از چاپ سنگی، قم، بیدار، 1363 ش.
  4. احمدنگری، عبدالنبی بن عبدالرسول، جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون الملقب بدستور العلماء، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1975 م.
  5. تحریری، محمدباقر، نجوای عارفانه؛ شرحی بر مناجات شعبانیه، قم، حر، 1386 ش.
  6. جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، چاپ دوم، قم، اسراء، 1385 ش.
  7. حاج‌محمدی، ابراهیم، دیوان غزلیات، بی‌جا، بی‌نا، 1399 ش.
  8. حسن‌زاده آملی، حسن، وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، قم، تشیع، 1386 ش.
  9. حسینی، سیدجواد، «نیم‌نگاهی به ”شرح فرازهایی از دعای عرفه“» (برگرفته از «شرح گزیده‌ای از دعای عرفه» آیةاللّٰه جوادی آملی)، فصلنامه میقات حج، سال یازدهم، شماره 42، زمستان 1381 ش.
  10. حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، اللّٰه‌شناسی، مشهد، علامه طباطبایی، 1426 ق.
  11. خرمیان، جواد، قواعد عقلی در قلمرو آیات و روایات، تهران، سهروردی، 1391 ش.
  12. خزاز قمی رازی، ابوالقاسم علی بن محمد بن علی، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، تصحیح سید عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خویی، قم، بیدار، 1401 ق.
  13. خواجه‌بمی، محمدحسین، «چگونگی ظهور خداوند با تکیه بر روایات»، فصلنامه مشکوة، شماره‌های 96ـ97، پاییز و زمستان 1386 ش.
  14. رضایی همدانی، عمادالدین، دوبیتی‌های باباطاهر، تهران، بهزاد، 1396 ش.
  15. سبحانی تبریزی، جعفر، «اسماء و صفات خدا در قرآن»، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال سی و ششم، شماره 1 (پیاپی 421)، فروردین 1375 ش.
  16. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران، ناب، 1379 ش.
  17. سجادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379 ش.
  18. همو، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، کومش، 1373 ش.
  19. شبستری، محمود بن عبدالکریم، گلشن راز، تصحیح محمد حماصیان، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان، 1382 ش.
  20. شکر، عبدالعلی، وجود رابط و مستقل در حکمت متعالیه، قم، بوستان کتاب، 1389 ش.
  21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، حاشیه سیدمحمدحسین طباطبایی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1981 م.
  22. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، 1382 ش.
  23. همو، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363 ش.
  24. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی،التوحید، قم، نسیم کوثر، 1389 ش.
  25. همو، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، بی‌تا.
  26. همو، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.
  27. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  28. طبرسی، ابومنصور احمد بن علی بن ابی‌طالب، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تصحیح محمدباقر موسوی خرسان، مشهد، مرتضی، 1403 ق.
  29. عطاردی، عزیزاللّٰه، مسند الامام الکاظم ابی‌الحسن موسی بن جعفر‰، بیروت، دار الصفوه، 1413 ق.
  30. فرقانی، محمدکاظم، «عرفان سیدالشهداء‰»، فصلنامه مشکوة، شماره 82 ، بهار 1383 ش.
  31. فروغی، عباس بن موسی، دیوان فروغی بسطامی، به کوشش وحید سمنانی، تهران، سنایی، 1388 ش.
  32. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، علم الیقین فی اصول الدین، تصحیح محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1418 ق.
  33. قمی، عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، اسوه، 1388 ش.
  34. قونوی، صدرالدین محمد بن اسحاق، و محمد بن حمزه فناری، حمزه، مفتاح الغیب (للقونوی) و شرحه مصباح الانس (للفناری)، تصحیح و مقدمه محمد خواجوی، تهران، مولی، 1388 ش.
  35. قیصری، شرف‌الدین داوود بن محمود، رسائل قیصری (التوحید و النبوة و الولایه)، ترجمه حیدر شجاعی، تهران، مولی، 1393 ش.
  36. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
  37. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  38. مدرس بستان‌آبادی، محمدباقر، شرح دعای عرفه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1379 ش.
  39. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1385 ش.
  40. موحد ابطحی اصفهانی، سیدمحمدباقر، صحیفه سجادیه جامعه، ترجمه سیدحسین محفوظی، قم، مٶسسة الامام المهدی، 1385 ش.
  41. هاتف اصفهانی، احمد، دیوان هاتف اصفهانی، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، نگاه، 1385 ش.
  42. یثربی، سیدیحیی، عرفان نظری؛ تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف، قم، بوستان کتاب، 1392 ش.
  43. یزدان‌پناه، سید یداللّٰه، حکمت عرفانی (تحریری از درس‌های عرفان نظری...)، نگارش علی امینی‌نژاد، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1394 ش.
  44. همو، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سیدعطاء انزلی، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار