بررسی انتقادی دیدگاه استفان هاوکینگ درباره ملازمه میان «بی‌آغازی زمانی کیهان» و «خداناباوری» بر اساس مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدرسی معارف اسلامی، مدرس دانشگاه فردوسی و حوزه علمیه مشهد

2 عضوهیأت علمی گروه معارف اسلامی و هسته پژوهشی مطالعات میان رشتهای هستی شناسانه، دانشگاه فردوسی مشهد

3 عضو هیأت علمی گروه فیزیک و هسته پژوهشی مطالعات میان رشته ای هستی شناسانه، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مسئله آغاز زمانی کیهان، یکی از مسائل چالش‌برانگیزی است که افزون بر فلسفه و الهیات، مورد توجه فیزیک‌دانان معاصر قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی از آنان، واکنش‌های متافیزیکی ـ الهیاتی و حتی سوگیری‌های الحادی را نیز در انتخاب دیدگاه‌های خود ابراز داشته‌اند. بررسی آثار استفان هاوکینگ نشان می‌دهد که او بدون بهره‌گیری از روش متافیزیکی و فلسفی، تنها با مبنا قرار دادن قواعد فیزیکی که بر روش حس و تجربه استوار است، برخی نتایج متافیزیکی مانند بی‌آغازی زمانی آفرینش کیهان را نتیجه گرفته و از این رهگذر، وجود خدا را انکار نموده است. در جستار حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد فلسفی نگاشته شده است، یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که دیدگاه بی‌آغازی زمانی کیهان در نظر هاوکینگ با دیدگاه برخی از فلاسفه مانند ملاصدرا هماهنگ است؛ ولی ملاصدرا بر خلاف هاوکینگ، از بی‌آغازی زمانی کیهان، خداناباوری و قرائت آتئیستی را نتیجه نمی‌گیرد. برخی برداشت‌های هستی‌شناختیِ هاوکینگ، سبب مغالطه در استنتاج و منجر به تناقضات درونی در مباحث فلسفی شده است که در این جستار، با اصول و مبانی حکمت متعالیه مورد بررسی قرار گرفته و ارزیابی شده است. در پایان، این نتیجه به دست آمده است که ملاصدرا در حکمت متعالیه، ملاک نیازمندی کیهان به علت را «امکان» دانسته و میان «بی‌آغازی زمانی کیهان» و «وجود خدا» جمع نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Stephen Hawking’s View of about the Inseparability Between “Cosmic Temporal of Beginningless” and “Atheism” Based on the Principles of Transcendent Theosophy

نویسندگان [English]

  • Ahmad Mansouri Matak (gilani) 1
  • Fahimeh Shariʿati 2
  • Sayyid Majid Saberi Fathi 3
1 PhD in Islamic Sciences Lecture Training, Instructor of Ferdowsi University & Seminary
2 Faculty member of the Department of Islamic Education and Research Center for Interdisciplinary Studies, Ferdowsi University of Mashhad
3 Faculty member of the Department of Physics and Research Center of Interdisciplinary Ontological Studies, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The issue of the temporal beginning of the cosmos is one of the challenging issues which, in addition to philosophy and theology, has attracted the attention of contemporary physicists, so that some of them have expressed metaphysical-theological reactions and even atheistic opposing in choosing their opinions. Reviewing of Stephen Hawking’s works shows that he merely bases the physical rules that rely on the method of sensation and experience without the use of metaphysical and philosophical methods. Some metaphysical results such as temporal of beginningless have concluded the creation of cosmic and thereby denied the existence of God. The findings of the research in the present article which has been written by descriptive-analytical method and with philosophical approach indicate that Hawking’s cosmic temporal of beginningless is consistent with the view of some philosophers such as Mullā Ṣadrā but Mullā Ṣadrā unlike Hawking does not conclude atheism and atheistic readings from cosmic temporal of beginningless. Some of Hawking’s ontological concepts have led to fallacy of non-sequitur and lead to internal contradictions in philosophical discussions which in this article have been investigated and evaluated with the principles and fundamentals of transcendent theosophy or al-ḥikmat al-muta’āliyah (Arabic: الحکمة المتعالیة). It has been concluded in the end that Mullā Ṣadrā considers the criterion of the cosmic need for cause as “possible” in transcendent theosophy and has concluded between the “cosmic temporal of beginningless” and “the existence of God.”

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hawking
  • Temporal beginningless
  • Big Bang
  • Atheism
  • Transcendent theosophy or al-ḥikmat al-muta’āliyah (Arabic: الحکمة المتعالیة )

مراجع

  1. بازلو، جان، جهان استیون هاوکینگ، ترجمه حبیب‌اللّٰه دادفرما، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372 ش.
  2. تاسلامان، جانر، بیگ‌بنگ، فلسفه و خدا، ترجمه رامین کریمی ثالث، چاپ دوم، تهران، سایلاو، 1399 ش.
  3. جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه (بخش یکم از جلد اول)، قم، اسراء، 1375 ش.
  4. صابری فتحی، سیدمجید، علیت در فیزیک، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1400 ش.
  5. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360 ش.
  6. همو، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ چهارم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1990 م.
  7. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی‌، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360 ش.
  8. همو، رسالة فی الحدوث (حدوث العالم)، تصحیح سیدحسین موسویان، به اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، بهار 1378 ش.
  9. فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان، الجمع بین رأیی الحکیمین، مقدمه و تعلیق البیر نصری نادر، بیروت، بی‌جا، 1985 م.
  10. فطورچی، پیروز، مسئله آغاز از دیدگاه کیهان‌شناسی نوین و حکمت متعالیه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تابستان 1377 ش.
  11. گلشنی، مهدی، خداباوری و دانشمندان معاصر غربی (چالش‌‌ها و تبیین‌ها)، چاپ پنجم، تهران، کانون اندیشه جوان، 1401 ش.
  12. مصباح یزدی، محمدتقی، تعلیقة علی نهایة الحکمه، قم، در راه حق، 1405 ق.
  13. مِه‌یر، استیون سی.، بازگشت فرضیه خدا؛ سه کشف علمی که از ذهن پنهان در پس جهان هستی پرده برمی‌دارند، ترجمه اعظم خرام، تهران، علم، 1401 ش.
  14. هاوکینگ، استیون و.، تاریخچه زمان (از انفجار بزرگ تا سیاه‌چاله‌ها)، ترجمه محمدرضا محجوب، چاپ دهم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385 ش.
  15. Feldbrugge, Job & Jean-Luc Lehners & Neil Turok, “Lorentzian Quantum Cosmology”, Physical Review D, Vol. 95(10), 2017.
  16. Hartle, James Burkett & Stephen William Hawking, “Wave function of the Universe,” Physical Review D, Vol. 28(12), 1983.
  17. Hawking, Stephen William, A Brief History of Time, New York, Bantam Books, 1988.
  18. , Brief Answers to the Big Questions, New York, Bantam Books, 2018.
  19. Hawking, Stephen William & Leonard Mlodinow, The Grand Design, New York, Bantam Books, 2010.
  20. Warman, Matt, “Stephen Hawking tells Google ‘philosophy is dead’”, The Telegraph, 17 May 2011, <http://www.telegraph.co.uk/technology/google/8520033/Stephen-Hawking-tells-Google-philosophy-is-dead.html>.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار