تبیین کرامت انسان بر پایۀ انسان‌شناسی فیلسوفان مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فلسفه و عرفان، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

تردیدی نیست که انسان موجودی دارای کرامت است، اما دربارۀ این‌که کرامت چیست و خاستگاه آن کدام است، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از موقعیت اجتماعی افراد به‌عنوان کرامت یا خاستگاه آن یاد کرده‌اند و کسانی از تشبه به خداوند یا برخورداری از عقل سخن به میان آورده‌اند. بر پایۀ آموزه‌های فلسفۀ اسلامی مفهوم کرامت از نوع معقول ثانی فلسفی و منشأ انتزاع آن ظرفیت‌های نفس ناطقه است. سؤال این است که آیا نفس ناطقه ظرفیت‌های لازم برای انتزاع کرامت را داراست و آن ظرفیت‌ها کدام است؟ در این نوشتار به شیوۀ تحلیلی توصیفی نشان دادیم که نفس ناطقه از چشم‌انداز فلسفۀ اسلامی دارای ظرفیت‌های فوق‌العاده پیچیده است و علاوه بر داشتن ظرفیت‌های نباتی و حیوانی، ظرفیت‌های دیگری نیز دارد که او را در مسیر فرشته شدن یاری می‌رساند. این ظرفیت‌ها باعث شده است که فیلسوفان مسلمان در جای‌جای آثار خود انسان را به کرامت و مانند آن توصیف کنند. از منظر فلسفۀ اسلامی اولاً انسان دارای کرامت است. ثانیاً خاستگاه کرامت مجموع ظرفیت‌های نفس ناطقه است. ثالثاً کرامت امری ذاتی و عمومی است. رابعاً کرامت مقول به تشکیک است و در همۀ موارد به یک میزان صدق نمی‌کند. آشنایی با عواملی که باعث تقویت کرامت انسانی می‌گردد و همچنین آشنایی با چالش‌ها و موانع کرامت انسانی از دیگر نتایج این نوشتار به حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Dignity of Humanity Based on the Anthropology of Muslim Philosophers

نویسنده [English]

  • Sayyid ʿAbd al-Ra’ūf Afḍalī
Assistant Professor, Department of Philosophy and Mysticism, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

There is no doubt that humans are beings of dignity; however, there is disagreement about what dignity is and what its origin is. Some have referred to individuals’ social status as dignity or its origin, while others have mentioned resembling God or possessing reason (intellect). The concept of dignity based on the Islamic philosophical doctrines is a type of secondary intelligible (Arabic: مَعْقولُ الْثَّانی, romanized: maʿqūl al-thānī) and its origin of abstraction is the capacities of the rational (reasonable) soul (Arabic: اَلْنَّفْسُ الْنَّاطِقَة). The question is, does the rational soul possess the necessary capacities for the abstraction of dignity, and what are those capacities? We have demonstrated in this paper in an analytical-descriptive manner that the rational soul, from the perspective of Islamic philosophy, possesses extraordinarily complex capacities. In addition to having vegetative and animal capacities, it also possesses other capacities that aid it in the path towards angelic transformation. These capacities have caused Muslim philosophers to describe human beings with dignity and the like in various places of their works. From the perspective of Islamic philosophy, firstly, human beings possess dignity. Furthermore, the source of dignity is the entirety of the capacities of the rational soul. In addition, dignity is an inherent and universal matter. Lastly, dignity is a concept that can be understood in gradation and does not apply equally in all cases. Familiarity with the factors that strengthen human dignity, as well as an understanding of the challenges and obstacles to human dignity, is another outcome of this writing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dignity
  • Islamic Philosophy
  • Anthropology
  • Soul
  • Philosophical secondary intelligible (Arabic: مَعْقولُ الْثَّانی
  • romanized: maʿqūl al-thānī)
  • Human
  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1326ق). تسع رسائل فى الحکمة والطبیعیات، قاهره: دار العرب.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1363ش). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1400ق). رسائل. قم: بیدار.
  4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله.‌ (1404ق). التعلیقات. بیروت: مکتبة الإعلام الإسلامی.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). الشفاء (المنطق).‌ قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
  6. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: ‌دار صادر.
  7. اسماعیلی، محسن؛ سیفی، محمدمهدی. (1397ش). «مؤلفه‌های کرامت انسان در اندیشۀ علامه طباطبایی»، مطالعات حقوق عمومی، 48(4)، 809-827. 22059/jplsq.2018.230805.1505:DOI
  8. جوادی آملی، عبدالله. (1382ش). رحیق مختوم. قم: اسراء.
  9. جوادی آملی، عبدالله. (1391ش). انتظار بشر از دین. قم: اسراء.
  10. حسینی، سید مصطفی؛ گودرزی معظمی، هاجر. (1400ش). «کرامت ذاتی انسان از دیدگاه حقوق بشر در اسلام و در حقوق بین‌الملل». قانون‌یار، 5(19)، 206-223.
  11. درتاج، فتانه؛ محمدرضایی، محمد. (1395ش). «مبانی کرامت انسان از دیدگاه ملاصدرا». فلسفۀ دین، 13(4). 553-578. 22059/JPHT.2016.61116 : DOI
  12. زبیدی، سید محمد مرتضی. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، (تصحیح علی هلالی و علی شیری). بیروت: دار الفکر.
  13. زنجانی، عباسعلی عمید؛ توکلی، مهدی. (1386ش). «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انسان در اسلام». فصلنامۀ حقوق، 37(4). 161-189. DOR: 1001.1.25885618.1386.37.4.15.1
  14. سهروردی، یحیی بن حبش. (1375ش). مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  15. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1354ش). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  16. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1360ش). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  17. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1363ش). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
  18. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1387ش). سه رسایل فلسفی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  19. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه، بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی.
  20. شیرین‌کار موحد، محمد؛ قاسم‌پور، محسن؛ عباسی‌مقدم، مصطفی. (1400ش). «بررسی تأثیر مبنای کرامت ذاتی انسان در تفسیر آیات جهاد با تأکید بر دیدگاه اندیشمندان سدۀ اخیر». تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 18(1)، 135-169. DOI: 22051/TQH.2020.31354.2851
  21. صادق‌پور، طیبه. (1386ش). «کرامت انسان در قرآن». بینات، 14(53)، 51-67.
  22. فروغی‌نیا، حسین؛ ملک، سحر؛ حسینی، فائزه السادات. (1398ش). «نگرشی به مفهوم کرامت انسانی در پرتو اندیشه‌های فقهی اسلامی». قانون‌یار، 2(5)، 113-140.
  23. کاپلستون، فردریک. (1387). تاریخ فلسفه، (ترجمۀ اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
  24. کهریزی، زهرا؛ منصوری، عباسعلی؛ بیگلری، مجتبی. (1400ش). «فرجام نفوس ناقصه از دیدگاه ابن‌سینا». آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، 16(29). 237-260. 30513/IPD.2021.2163.1194: DOI
  25. محمدپور دهکردی، سیما. (1391ش). کرامت انسان از دیدگاه ملاصدرا و کانت (مبانی معرفت‌شناختی و وجودشناختی). قم: بوستان کتاب.
  26. مصباح یزدی، محمدتقی. (1379ش). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  27. مظفر، محمدرضا. (1423ش). المنطق. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  28. مؤدب، سید رضا. (1386ش). «کرامت انسان و مبانی قرآنی آن از نگاه امام». بینات، 14(53)، 136-161.
  29. هروی، محمد شریف نظام‌الدین احمد. (1363ش). انواریه (ترجمه و شرح حکمة الإشراقِ سهروردى). تهران: امیرکبیر.‌
  30. ‌Cicero Marcus Tullius. (1913). De Officiis, (Translated by Walter Miller). Cambridge: Harvard University Press. ‌
  31. ‌‌Lebech Mette. (2004). What is Human Dignity? available at: ‌http://eprints.
    ie/392/1/Human_Dignity.pdf
    DOI: ‌https://doi.org/10.5840
    /mpp200428
  32. Malpas Jeff & Lickiss,  Norelle. (Eds). (2007). Perspectives on Human Dignity: A ‌‌‌Conversation, Derdrecht: Spinger.
  33. ‌Pinker Steven (n.d.). The Stupidity of Dignity, available at: ‌http://pinker.
    ‌harvard.edu/articles/media/The%20Stupidity%20of%20Dignity.htm