بررسی تطبیقی زیبایی و نسبت آن با لذت و خیر در فلسفۀ فلوطین و ابن‌سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار، گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

حقیقت و ماهیت زیبایی به‌عنوان معقول ثانی، موضوع بحث فیلسوفان واقع شده است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی - تطبیقی به بررسی حقیقت زیبایی و نسبت آن با لذت و خیر از دیدگاه فلوطین و ابن‌سینا پرداخته شده است و نشان داده می‌شود که اندیشه‌های این دو فیلسوف علی‌رغم تفاوت‌های مبنایی در مبانی متافیزیکی، در این زمینۀ خاص قرابت قابل توجهی دارند. هر دو فیلسوف به تبع مراتب هستی، زیبایی را نیز دارای مراتب می‌دانند. فلوطین هرچند تحت تأثیر سنت افلاطونی، برای تناسب و تقارن در زیبایی امور محسوس نقش خاصی قائل است، اما به هیچ وجه این امر را علت و ملاک اصلی زیبایی در نظر نمی‌گیرد و ملاک زیبایی محسوس را نزد علل معقول آن و در رأس آنها خیر یا نیکویی مطلق می‌جوید و زیبایی محسوس را سایه‌ای از زیبایی معقول می‌داند. ابن‌سینا نیز هرچند به نظریۀ مثل باور ندارد، اما معتقد است که علت و ملاک زیبایی کمال یک موجود است. از نظر ابن‌سینا هم خود زیبایی و هم قدرت درک زیبایی ریشه در کمال موجود دارد. لذا عقول که فوق عالم محسوس‌اند از مرتبۀ بالاتری از زیبایی برخوردارند و واجب‌الوجود که کمال مطلق است، در اوج زیبایی و شکوه است و در عین حال، واجد کامل‌ترین ادراک از زیبایی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Beauty and its Relation to Pleasure and Goodness in the Philosophy of Plotinus and Avicenna

نویسندگان [English]

  • Muḥammūd Ṣeydiī
  • Ḥusayn Zamānīhā
Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The truth and nature of beauty, as a secondary intelligible (Arabic: مَعْقولُ الْثَّانی, romanized: maʿqūl al-thānī), have become a topic of discussion among philosophers. In the present study, employing an analytical-comparative method, the truth of beauty and its relationship with pleasure and goodness from the perspectives of Plotinus and Avicenna (Arabic: إبْن سینا, romanized: Ibn Sīnā) are examined. It is demonstrated that the thoughts of these two philosophers, despite foundational differences in their metaphysical bases, have significant similarities in this specific area. Although Plotinus recognizes a specific role for proportion and symmetry in the beauty of sensible things influenced by the Platonic tradition, he does not consider this to be the cause or the main criterion of beauty. Instead, he seeks the criterion of sensible beauty among its intelligible causes, with the absolute Good or goodness at the forefront, and regards sensible beauty as a shadow of intelligible beauty. Although Avicenna does not believe in the theory of exemplarism (exemplary ideas), he believes that the cause and criterion of beauty is the perfection of a being. According to Ibn Sina, both beauty itself and the power to perceive beauty are rooted in the perfection of existence. Therefore, the Intellects (Arabic: عُقول, romanized: ʿAqūl), which are above the sensible world (the sensible world), possess a higher degree of beauty, and the Necessarily-Existing (Arabic: واجِبُ الْوُجُود, romanized: Wājib al-Wujūd, lit.: Necessary Being), which is absolute perfection, is at the pinnacle of beauty and grandeur, while at the same time possessing the most complete perception of beauty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • Plotinus
  • Avicenna (Arabic: إبْن سینا
  • romanized: Ibn Sīnā)
  • Pleasure
  • Goodness
  1. ابن‌سینا. حسین بن عبدالله. (1371ش). المباحثات‏، (تحقیق محسن بیدارفر). قم: انتشارات بیدار.
  2. ابن‌سینا. حسین بن عبدالله. (1400ق). رسائل، (تصحیح محسن بیدارفر). قم: بیدار.
  3. ابن‌سینا. حسین بن عبدالله. (1417ق). النفس من کتاب الشفاء، (تصحیح حسن حسن‌زاده آملى)‏. قم: مکتب الإعلام الإسلامى.
  4. ابن‌سینا. حسین بن عبدالله. (2007م). رسالة فی النفس وبقائها ومعادها، (تحقیق فؤاد الأهوانى)‏. بیروت‏: ‌دار بیبلیون.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1363ش). المبدأ و المعاد، (تصحیح عبدالله نورانى).‏ تهران‏: مؤسسۀ مطالعات اسلامى‏.
  6. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375ش). الإشارات و التنبیهات. قم: دفتر نشر الکتاب.
  7. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1379ش). النجاة، (تصحیح محمدتقى دانش‌پژوه). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  8. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1382ش). الأضحویة فی المعاد، (تحقیق حسن عاصى).‏ تهران‏: شمس تبریزى‏.
  9. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). طبیعیات‏ شفاء، (تحقیق سعید زائد). قم‏: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى‏.
  10. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1405ق). منطقشفاء، (تحقیق سعید زائد). قم‏: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى‏.
  11. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1418ق). الإلهیات من کتاب الشفاء، (تصحیح حسن حسن‌زاده آملى). قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
  12. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (2005م). رسالة فی ما تقرر عنده من الحکومة. بیروت‏: ‌دار بیبلیون.‏
  13. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1326ق). تسع رسائل فی الحکمة والطبیعیات‏. قاهره‏: دار العرب‏.
  14. بلخاری قهی، حسن. (1384ش). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
  15. بلخاری قهی، حسن. (1399ش). ابن‌سینا، اثولوجیا و زیبایی، (بخش اول و دوم). [وبگاه‌نوشته]. وبگاه دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی. بازیابی‌شده از: <https://www.cgie.org.ir/fa/news/262106>؛ https://www.cgie.org.ir/fa/news/262112>/>
  16. بهرامی، مهدی. (1398ش). «کمال در زیبایی‌شناسی ابن‌سینا و نقد رویکردهای رایج». هستی و شناخت، 6(1)، 209-231. DOI: 22096/ek.2020.118523.1188
  17. بهرامی، مهدی. (1399ش). «تبیین مفهوم زیبایی در اندیشۀ ابن‌سینا با تکیه بر لذت‌شناسی». حکمت سینوی، 24(64)، 29-46. DOI: 30497/AP.2020.239008.1479
  18. بیردزلی، مونروسی؛ هاسپرس، جان. (1387ش). تاریخ و مسائل زیبایی‌شناسی، (ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی). تهران: هرمس.
  19. جعفریان، محمدهانی. (1398ش). «اصول زیبایی در فلسفۀ ابن‌سینا». حکمت اسلامی، 6(3)، 101-118.
  20. سلطان‌مرادی، محمدعلی؛ بوذری‌نژاد، یحیی. (1394ش). «مقایسۀ زیبایی‌شناختی مراتب هستی در فلسفۀ فلوطین و سهروردی». حکمت اسراء، 7(4)، 113-138. DOI: 1001.1.23832916.1394.7.4.6.4
  21. شیرازی، ماه‌منیر؛ موسوی لر، اشرف‌السادات. (1395ش). «بازتاب آراء فلوطین در زیبایی‌شناسی هنر ایرانی-اسلامی (با تأکید بر کتاب‌آرایی و معماری)». نگره، 11(38)، 22-34. DOI: 22070/NEGAREH.2016.357
  22. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
  23. فلوطین. (1366ش). دورۀ آثار فلوطین، (ترجمۀ محمدحسن لطفی). تهران: خوارزمی.
  24. یاسپرس، کارل. (1363ش). فلوطین، (ترجمۀ محمدحسن لطفی). تهران: خوارزمی.
  25. Borchert, Donald. M. (Ed.). (2006). Encyclopedia of Philosophy, (2nd ed.., vol.1). Thomson Gale: United States of America.
  26. Gal Ota. (2022). Plotinus on Beauty, Beauty as Illuminated Unity in Multiplicity. Leiden - Boston: Brill.
  27. Gerson, Lloyd .P. (Ed.). (1999). Cambridge Companions to Plotinus. Cambridge: Cambridge University Press.
  28. O'Brien, Denis. (2006). Plotinus. London & New York: Routledge.
  29. (1997). Plato Complete Works, (Ed. Cooper J.M. and Hutchinson, D.S.). Indiana Polis & Cambridge: Hackett Publishing Company.
  30. Smith, Andrew. (2016). Plotinus, Ennead 1-6, (Translation with an Introduction and Commentary). Las Vegas: Parmenides Publishing.