بررسی تطبیقی گسترۀ دلالی براهین جهان‌شناختی و برهان صدیقین

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ فلسفه، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ فلسفه، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

بی‌تردید مسئلة اثبات وجود و صفات خداوند همواره یکی از دغدغه‌های فیلسوفان و متکلمان بوده است و ازاین‌رو برهان‌های زیادی همچون برهان‌ حرکت، برهان حدوث، برهان وجوب و امکان، و برهان صدیقین را برای اثبات ذات واجب‌الوجود اقامه نموده‌اند. براهین یادشده را می‌توان به دو دستة ‌جهان‌شناختی و وجود‌شناختی تقسیم کرد. این برهان‌ها از نظر دقت و قوّت، در اثبات ذات و گستردگی در اثبات صفات خداوند درجات متفاوت دارند. ازآنجاکه جامعیت و درستی و ارزش یک ادعا یا باور بستگی به میزان اعتبار و محدودة دلالتِ دلیل آن دارد، و با توجه به تفاوت‌های گسترة دلالی یا محدودة قلمرو اثباتی هر یک، ما در این مقاله با بررسی تطبیقی برهان‌های یادشده نشان داده‌ایم که برهان صدیقین در عین این‌که از مهم‌ترین و کامل‌ترین برهان‌های اثبات وجود خداوند است، قلمرو دلالی آن، نسبت به اثبات اسما و صفات در مقایسه با براهین جهان‌شناختی گسترده‌تر است. به این ترتیب، این برهان یگانه برهانی است که افزون بر اثبات وجود خداوند، در اثبات جمیع صفات او نیز ما را از اقامۀ برهان دیگر بی‌نیاز می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Extent of Semantic Implications of Cosmological Arguments and the Proof of Ontological Argument (Burhān-i Ṣiddiqīn)

نویسندگان [English]

  • ʿAlī ʾIftikhārī 1
  • Muḥammad Rasūl Malikī 2
  • Muḥammad Keywānfar 2
1 Ph.D. Student in Department of Philosophy and Islamic Theology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Philosophy and Islamic Theology, Qom, Iran
چکیده [English]

Undoubtedly, the question of proving the existence and attributes of God has consistently been a central concern for philosophers and theologians. Consequently, numerous arguments, such as the argument of motion (Arabic: حَرکَة), the argument of creation (Arabic: حُدوث, romanized: ḥudūth), the cosmological argument, and the argument of the ontological argument (burhān-i ṣiddiqīn), have been proposed to establish the essence of a necessary being. These arguments can be categorized into two main groups: “cosmological” and “ontological”. They vary in terms of precision and strength (validity) in establishing both God’s essence and His attributes. The comprehensiveness, correctness, and value of any claim or belief depend on the validity and scope of the reasoning provided to support it. Given the variations in the scope of implication and the range of proof offered by each argument, this research undertakes a comparative analysis of the aforementioned arguments and we demonstrate that the argument of the ontological argument (Burhān-i Ṣiddiqīn), while being among the most significant and comprehensive proofs for God’s existence, possesses a broader scope of signification regarding the demonstration of Divine names and attributes compared to cosmological arguments. Thus, this argument uniquely suffices in proving both the existence of God and all His attributes, eliminating the need for additional arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Study
  • Scope of Signification
  • Cosmological Arguments
  • Ontological argument (Burhān-i Ṣiddiqīn)
  1. نهج‌البلاغه (1407ق). تصحیح صبحی صالح. قم: هجرت.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1363ش). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک‌گیل.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375ش). الإشارات و التنبیهات، (مع الشرح للمحقّق نصیرالدین الطوسی و شرح الشرح للعلاّمه قطب الدین الرازی). قم: نشر البلاغه.
  4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1379ش). التعلیقات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1403ق). الإشارات و التنبیهات، (شرح خواجه نصیرالدین طوسی). تهران: دفتر نشر کتاب.
  6. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). الشفاء (الإلهیات). قم: کتابخانۀ مرعشى نجفى‌.
  7. باقلانی، ابوبکر. (1975م). التمهید، (تصحیح یوسف مکارثی یسوعی). بیروت: المکتبة المشرقیه.
  8. پیترسون، مایکل. (1401ش). عقل و اعتقاد دینی، (ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی). تهران: طرح نو.
  9. جوادی آملی، عبدالله. (1397ش). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
  10. جوینی، ابوالمعالی عبدالملک. (1969م). الشامل فی أصول الدین، (تحقیق علی سامی نشار). اسکندریه: منشأة المعارف.
  11. جوینی، ابوالمعالی عبدالملک. (2016م). الإرشاد إلی قواطع الأدله، (تحقیق محمد یوسف موسی). قاهره: مکتبة الخانجی.
  12. رامین، فرح؛ حقی، فائزه. (1397ش). بررسی و نقد برهان جهان‌شناختی کلامی. تهران: نشر هاجر.
  13. سمنانی، ابوجعفر محمد. (1435ق). البیان عن أصول الإیمان، (تحقیق احمد حجازی السقل). قاهره: المکتبة الأزهریه للتراث.
  14. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1368ش). الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه. قم: مکتبة المصطفوی.
  15. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه. بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی.
  16. طباطبایی، سید محمدحسین. (1374ش). نهایة الحکمه. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  17. غزالی، محمد، (1433ق). الاقتصاد فی الاعتقاد، (تحقیق انس محمد عدنان شرفاوی). جده: دار المنهاج.
  18. فارابی، ابونصر محمد. (1364ش). الفصول المنتزعه، (تحقیق نجار فوزی). تهران: مکتبة الزهراء.
  19. فارابی، ابونصر محمد. (1396ش). السیاسة المدنیه. تهران: سروش.
  20. کلوور مونسما، جان، (1390ش). اثبات وجود خدا، (ترجمۀ احمد آرام). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  21. مطهری، مرتضی. (1388ش). مجموعه‌ آثار. تهران: صدرا.
  22. مفید، محمد بن محمد عکبری (شیخ مفید). (1413ق). النکت فی مقدمات الأصول. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
  23. هیوم، دیوید، (1396ش). گفتگوها در باب دین طبیعی، (ترجمۀ حمید اسکندری). تهران: نشر علم.