بازخوانی انتقادی ماهیت فلسفۀ اسلامی از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه الهیات، دانشکدۀ علوم انسانی و علوم ورزشی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

2 استادیار، گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

علامه طباطبایی فلسفه را به الهی و غیرالهی و فلسفۀ الهی را به فلسفۀ اسلام و غیر آن تقسیم می‌کند. از دیدگاه ایشان الهی بودن فلسفه به اثبات وجود خداوند است، ولی فصل ممیز فلسفۀ الهی اسلام از غیر آن، به مفهومی است که از خداوند اثبات می‌شود. به اعتقاد ایشان اگر فلسفۀ الهی به اثبات توحیدِ اطلاقی برسد و بپذیرد که وجود خداوند که صرف است و هیچ حدی آن را محدود نمی‌کند و حتی از قید اطلاق هم مبراست، فلسفۀ الهی مربوط اسلام خواهد بود و در غیر این صورت، چنین نیست. اما آیت‌الله جوادی آملی، اسلامی بودن علوم، از جمله فلسفه  را به معنای عام آن می‌داند. اسلام به معنای عام یعنی حق‌جویی و حق‌پذیری. بنابراین، به اعتبار فیلسوف یا کتابِ فلسفی نمی‌توان به اسلامی بودن یک فلسفه فتوا داد، بلکه باید هر مسئلۀ فلسفی یا علمی، جداگانه بررسی شود تا اگر حق و مطابق با واقع باشد، اسلامی شمرده شود وگرنه خیر. مسئلۀ اصلی این پژوهش تعیین مصداق برای فلسفۀ اسلامی از میان فلسفه‌های شناخته‌شدۀ موجود است. این پژوهش که در جمع‌آوری مطالب به شیوۀ اسنادی و در پردازش به شیوۀ تحلیلی و منطقی نگارش یافته است، به لوازم این دو دیدگاه و بررسی آنها می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Reevaluation of the Nature of Islamic Philosophy From the Perspectives of ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī and ʾĀyatu llāh Jawādī Āmulī

نویسندگان [English]

  • Fardīn Jamshīdī-Mihr 1
  • Amīr Rāstīn Turuqī 2
1 Assistant Professor, Department of Theology, Faculty of Humanities and Physical Education, Gonbad-e Kavous University, Gonbad-e Kavous, Iran
2 Assistant Professor, Department of Philosophy, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī (Arabic: عَلَّامَة طَبَاطَبَائِی) categorizes philosophy into Divine and non-Divine branches, with Divine philosophy further divided into Islamic philosophy and non-Islamic philosophy. The divine nature of philosophy from his perspective is related to the proof of God’s existence. However, the distinguishing feature of the Divine philosophy of Islam compared to others lies in the concept derived from God’s existence. He posits that if Divine philosophy successfully demonstrates the proof of absolute monotheism (or applied and famous and known for all), acknowledging that God’s existence is pure and unbounded by any limitations, even transcending the notion of absoluteness, it will be categorized as philosophy pertaining to Islam; otherwise, it will not qualify as such. In contrast, ʾĀyatu llāh Jawādī Āmulī (Arabic: آیَةُ الله جوادی آمُلی) perceives the Islamic nature of sciences, including philosophy, in a general sense (broader context). Islam, in this general context, means the pursuit and acceptance of truth. Therefore, one cannot issue a ruling (Arabic: فَتْوی, romanized: fatawā, lit.: a legal or Islamic ruling) about the Islamic nature of a philosophy merely based on the philosopher or philosophical text; instead, each philosophical or scientific issue must be examined individually. If it aligns with truth and reality, it is Islamic; if it contradicts truth, it is not. The central focus of this research is to identify instances of Islamic philosophy among recognized existing philosophies. This research employs a documentary approach for gathering material and processes it through analytical and logical writing, addressing the implications of these two perspectives and exploring them further.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Philosophy
  • Divine philosophy
  • Truth
  • Ṭabāṭabāʾī (Arabic: طَبَاطَبَائِی)
  • Jawādī Āmulī (Persian: جوادی آملی)

مراجع

  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1400ق). رسائل ابن‌سینا. قم: بیدار.
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1371ش). المباحثات، (تحقیق محسن بیدارفر)، قم: بیدار.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1980م). عیون الحکمه، (مقدمه و تحقیق عبدالرحمن بدوی). بیروت: دار القلم.
  4. جمشیدی‌مهر، فردین؛ رحمتی، سید مهدی. (1402ش). «اخلاق فلسفی و اخلاق توحیدی از منظر علامه طباطبایی؛ بازخوانی مبانی و آثار تربیتی»، جستارهایی در فلسفه و کلام، 55(1)، 175-190. 22067/epk.2023.82190.1241 DOI:
  5. جوادی‌ آملی، عبدالله. (1384ش). «چیستی فلسفۀ اسلامی». قبسات، 10(35)، 5-10.
  6. جوادی آملی، عبدالله. (1386ش). منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی. قم: اسراء.
  7. جوادی آملی، عبدالله. (1390ش). همتایی قرآن و اهل‌بیت(ع). قم: اسراء.
  8. خاکی قراملکی، محمدرضا. (1393ش). «ملاحظاتی انتقادی بر مبانی نظری علم دینی از منظر علامه جوادی آملی». کتاب نقد، 16(70-71)، 143-188.
  9. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. (1375ش). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، (تصحیح هانری کربن، نجفقلی حبیبی، سید حسین نصر). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  10. شهرزوری، شمس‌الدین محمد. (1383ش). رسائل الشجرة الإلهیّة فی علوم الحقایق الربانیّة، (تصحیح نجفقلی حبیبی). تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران.
  11. طباطبایی، سید محمدحسین، (1419ق). الرسائل التوحیدیه، بیروت: مؤسسة النعمان.
  12. طباطبایی، سید محمدحسین. (1387ش). علی و فلسفۀ الهی، (گردآوری‌شدۀ هادی خسروشاهی). قم: بوستان کتاب.
  13. طباطبایی، سید محمدحسین. (1428ق). مجموعة رسائل العلامة الطباطبایی، (تحقیق صباح ربیعی). قم: نشر باقیات.
  14. طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  15. طباطبایی، سید محمدحسین، (1416ق). نهایة الحکمه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  16. فنایی اشکوری، محمد. (1393ش). «هستی و چیستی فلسفۀ اسلامی». (وبگاه‌نوشته)، در رهنامۀ پژوهش، (بازیابی‌شده از: https://B2n.ir/a29240).
  17. مقدم، غلامعلی. (1401ش). «بازنگری در تمایز فلسفۀ اسلامی و عرفان نظری به‌مثابۀ علم»، آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، 17(30)، 255-277. DOI: 30513/ipd.2022.3231.1269
  18. میرداماد، محمدباقر بن محمد. (1403ق). التعلیقة علی کتاب الکافی، (تحقیق مهدی رجایی). قم: مطبعة الخیام.
  19. میرداماد، محمدباقر بن محمد. (1380ش). جذوات و مواقیت، (تصحیح علی اوجبی). تهران: میراث مکتوب.
  20. میرداماد، محمدباقر بن محمد. (1381-1385). مصنفات میرداماد، (به اهتمام عبدالله نورانی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  21. جوادی آملی، مرتضی. (1393ش). «تبیین نظریۀ علم دینی حضرت آیت‌الله جوادی آملی»، کتاب نقد، 16(70-71)، 371-404.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار