بررسی تحلیلی رابطۀ حق و عدالت در تعالیم تمدنی امام رضا(ع)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

«حق» و «عدالت» از حقایقی‌اند که هر انسانی فطرتاً خواهان دستیابی به آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی حقیقت حق و عدالت و رابطۀ آن دو با یکدیگر در پرتو تعالیم امام رضا(ع) پرداخته و بر این اعتقاد است که مفهوم «حق» و «عدالت» از سـنخ مفـاهیم فلسفی‌اند و عقل مفهوم «حق» را از مقایسه کردن صاحب حق، یعنی موجودی هدفمند و خود حق، یعنی هدف مطلوب یا مقصد متناسب، انتزاع می‌کند. حق از چیزی به نام «وجود» پدید می‌آید و وجود باری‌تعالی که غنیّ بالذات است منشأ همۀ وجودات و در نتیجه، منشأ تمام حق‌ها نیز هست. حرکت موجودات در جهت رسیدن به آن هدف مطلوب و مقصد متناسب مستلزم برخورداری از امتیازاتی است که خداوند تکویناً و یا تشریعاً به آنها اعطا می‌کند. حق در حقیقت، منشأ عدالت به شمار می‌آید که برگرفته از حقیقت توحیدی است و این معنا در تعالیم تمدنی امام رضا(ع) تجلی یافته است که فرمود: «کلمۀ توحید دژی است که هر کس در آن دژ وارد شود مصون خواهد ماند، اما به شرط این‌که از مسیر ولایت باشد». تبیین این امر بر اساس تعالیم رضوی(ع)، کمک شایانی به شناخت حقیقت حق و عدالت و اجرای آن در زندگی خواهد نمود که تأمین‌کنندۀ ضرورت این بحث است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analytical Study of the Relationship between Right and Justice in the Civilizational Teachings of Imam Reza (pbuh)

نویسندگان [English]

  • Rahmatullah Karimzadeh
  • Hussein Farzaneh
Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Legal Foundations, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

"Right" and "justice" are truths that every human wants to achieve by nature. This research, with a descriptive-analytical method, investigates the nature of right and justice and their relationship with each other in the light of the teachings of Imam Reza (pbuh). It is believed that the concept of "right" and "justice" are philosophical concepts and the intellect abstracts the concept of "right" from comparing the owner of the right, i.e. a purposeful entity, and the right itself, i.e. the desired goal or appropriate destination. The right arises from "existence" and the existence of the Supreme Being, which is rich in essence, is the origin of all existences and, as a result, the origin of all rights. The movement of beings in the direction of reaching that desired goal and corresponding destination requires the privileges that God grants them through creation or Shari'a (Islamic law). In fact, right is the source of justice, which is derived from the truth of monotheism, and this meaning is manifested in the cultural teachings of Imam Reza (pbuh), who said, "The word monotheism is a fortress that whoever enters it will remain safe, but provided that it must be through Wilayah(guardianship). The explanation of this matter based on the teachings of Imam Reza (pbuh) will help to know the nature of right and justice and its implementation in life, which provides the necessity of this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right؛ Truth of Monotheism
  • Justice
  • Natural Disposition
  • Imam Reza (pbuh)
  1. ابن‌ادریس، محمد بن منصور حلی. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون أخبار الرضا(ع)، (تحقیق مهدی لاجوردی). تهران: نشر جهان.
  3. ابن‌حمزه، عمادالدین. (1408ق). الوسیلة. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
  4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (بی‌تا). الإلهیات من الشفاء مع تعلیقات صدر المتألهین. قم: بیدار.
  5. ابن‌فارس، ابوالحسین. (1404ق). معجم مقائیس اللغة، (تحقیق عبدالسلام محمد هارون). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  6. ابن‌مسکویه، احمد بن محمد. (1426ق). تهذیب الأخلاق، (تحقیق عماد هلالی). بی‌جا: طلیعة النور.
  7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چ3. بیروت: دار صادر.
  8. خمینی، سید روح‌الله. (1392ش). کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  9. انصاری، مرتضی. (1415ق). المکاسب. قم: چاپ کنگره.
  10. آملی، سید حیدر. (1368ش). المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران: انتشارات توس.
  11. توسلی، حسین. (1385ش). رابطۀ حق و عدالت. پژوهش‌های فلسفی-کلامی، 8(1)، 91-109. https://doi.org/10.22091/pfk.2006.277
  12. جرجانی، علی بن محمد. (1403ق). التعریفات. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  13. جـوادی آملـی، عبدالله. (1374ش). حق و تکلیف در اسلام. قم: اسراء.
  14. جوادی آملی، عبدالله. (1389ش). فلسفۀ حقوق بشر. قم: اسراء.
  15. جوادی آملی، عبدالله. (1389ش). آفاق اندیشه. قم: اسراء.
  16. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407ق). الصحاح، (تحقیق احمد عبدالغفور). بیروت: دار العلم للملایین.
  17. جهامی، جیرار (1998م). موسوعة مصطلحات الفلسفة عند العرب. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  18. حائری، مهدی. (1400ق). کاوش‌های عقل عملی. انتشارات حکمت و فلسفه.
  19. حر عاملی، محمدبن حسن. (بی‌تا). وسائل‌الشیعة، (تحقیق مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث. قم: ستاره.
  20. حسینی روحانی، سید محمدصادق. (1412ق). زبدة الأصول. قم: مدرسة الإمام الصادق(ع).
  21. حسینی زبیدی، سید محمد مرتضی. (1387ق). تاج العروس. بیروت: دار الهدایه.
  22. خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). مصباح الفقاهة. قم: بی‌نا.
  23. راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، (تحقیق: صفوان عدنان داودی). لبنان- دمشق: دار العلم- الدار الشامیة.
  24. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. (1272ق). المشارع و المطارحات. در: مجموعه مصنفات شیخ اشراق، (تصحیح و مقدمۀ هنری کربن). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  25. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1368ق). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة. قم: مصطفوی.
  26. طباطبایی حکیم، سید محمدسعید. (1376ق). المحکم فی أصول الفقه. قم: بی‌نا.
  27. طباطبایی، سید محمدحسین. (1388ش). تعالیم اسلام. قم: بوستان کتاب.
  28. طباطبایی، سید محمدحسین. (1411ق). المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  29. طریحی، فخرالدین. (1365ش). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
  30. طوسی، محمد بن حسن. (1417ق). النهایة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  31. غروی اصفهانی، محمدحسین. (1375ش). حاشیة کتاب المکاسب. قم: علمیه.
  32. غروی اصفهانی، محمدحسین. (بی‌تا). رسالة فی الحق والحکم. قم: أنوار المهدی.
  33. غفاری، محمد خالد. (1380ش). فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب‌الدین سهروردی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  34. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). العین، (تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم سامرائی). قم: هجرت.
  35. فرغانی، سعیدالدین. (1379). مشارق الدراری، (مقدمه و تعلیقات: سید جلال‌الدین آشتیانی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  36. فیومی، احمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر. قم: دار الرضی.
  37. قربان‌نیا، ناصر. (1383ش). عدالت و حقوق. قبسات، 9(32)، 51-80.
  38. کلینی، محمد بن یعقوب. (1365ش). الکافی، (تحقیق علی‌اکبر غفاری). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  39. لشکری، علیرضا. (1388ش). حق، عدالت و جامعه. جستارهای اقتصادی، 6(12)، 31-57.
  40. نظیفی، عباس. (1385ش). حق، مظهر عدالت. پیک نور، 4(1)، 67-78.
  41. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، (تحقیق محمدباقر بهبودی). دار إحیاء التراث العربی.
  42. مصباح یزدی، محمدتقی. (1382ش). حقوق متقابل مردم و حکومت. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  43. مصباح یزدی، محمدتقی. (1392ش). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  44. مصباح یزدی، محمدتقی. (1393ش). خداشناسی (معارف قرآن 1). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  45. مصباح یزدی، محمدتقی. (1394ش). فلسفۀ اخلاق، (تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  46. مصباح یزدی، محمدتقی. (1398ش). آموزش فلسفه، در: مشکات (مجموعه آثار حضرت آیت‌الله مصباح). مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  47. مطهری، مرتضی. (1372ش). مجموعه آثار. قم: صدرا.
  48. مطهری، مرتضی. (1390ش). مجموعه آثار. قم: صدرا.
  49. مظفر، محمدرضا. (1366ش). المنطق. قم: اسماعیلیان.
  50. مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
  51. نراقی، محمدمهدی. (بی‌تا). جامع السعادات. بیروت: اعلمی.
  52. نصری، عبدالله. (1382ش). حق و عدالت در اندیشۀ استاد مطهری. قبسات، 8(28)، 203-221.
  53. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. (1413ق). اخلاق ناصری. تهران: علمیۀ اسلامیه.