بررسی و نقد نظریۀ تجدد امثال

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 دانشجوی دکتری فلسفه، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

تغییر و تحول در میان موجودات امری آشکار است که هر کسی با مشاهدۀ جهان پیرامون خویش به‌عیان درمی‌یابد و ازآ‌نجاکه این تحولات، حکمی از احکام مرتبه‌ای از موجودات است، تفسیر آن به عهدۀ علوم کلی نظیر فلسفه و عرفان است. اگرچه اصل مطلب یعنی تغییر موجودات روشن است، اما در تبیین نحوۀ این تغییرات نظریات متفاوتی ارائه شده است. نظریۀ تجدد امثال به معنای اعدام و ایجاد آن‌به‌آنِ ماسوی‌اللّه، یکی از این نظریات است که عرفا مطرح کرده‌اند. قائلین به این نظریه، علاوه بر ادعای شهود این امر، با استناد به برخی آیات قرآن نظیر «کلّ یوم هو فی شأن»، «بل هم فی لبس من خلق جدید» و یا با استناد به برخی قواعد عرفانی نظیر «عدم تکرار تجلیات الهی» درصدد اثبات این نظریه‌اند. ازآنجاکه تمام عالم از نظر عرفا تجلیات و تعینات حقیقت واحد وجود است، این تجلی در هر آن معدوم شده و در آنِ بعد با تجلی دیگری ظاهر می‌گردد. در این پژوهش که با روش انتقادی ـ تحلیلی انجام گردیده، نشان داده شده است که این نظریه با اشکالات جدی نظیر از بین رفتن وحدت شخصی متجدد، عدم تمایز میان موجود مجرد و مادی و زوال وحدت فردی در معاد روبه‌روست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of the Theory of Tajaddud-e-Amsāl (Renewal of the Forms)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Mousavi Baygi 1
  • Abbas Hakimzadeh 2
1 Associate Professor, Department of Philosophy and Islamic Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
2 PhD Student, Department of Philosophy and Islamic Theology, University of Ilam, Ilam, Iran.
چکیده [English]

Change and transformation among beings is an evident reality that anyone can observe in the world around them. Since these transformations are rulings of a particular degree of existence, their interpretation falls under the responsibility of general sciences such as philosophy and mysticism. Although the fact of change in beings is clear, various theories have been proposed regarding the manner in which these changes occur. One of these theories is the “Tajaddud-e-Amsāl (Renewal of the Forms)" with the meaning of the execution and creation of everything other than Allah (God) moment by moment, which has been proposed by mystics. Proponents of this theory claim not only to have witnessed this phenomenon but also attempt to prove it using Qur'anic verses like "Every day He is in a new state" or "Rather, they are in a new creation" and through some mystical principles such as the "non-repetition of divine manifestations." According to this theory, since the entire world, according to mystics, is a manifestation of the one truth (existence), this manifestation is annihilated every moment, and a new manifestation appears in its place. This research, which employs a critical-analytical approach, reveals that this theory faces significant challenges such as the destruction of personal unity, the lack of distinction between immaterial and material beings, and the collapse of individual unity in the afterlife.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tajaddud-e- Amsāl (Renewal of Forms)
  • Renewal of Accidents
  • Substantial Motion
  • Ibn Arabi
  • New Creation
  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1380ش). قواعد کلّی فلسفۀ اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1989م). الحدود. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب‌.
  3. ابن­رشد، محمد بن احمد. (1993م). فلسفة ابن رشد. قاهره: المکتبة المحمودیة التجاریه.
  4. ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی. (1946م). فصوص الحکم. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیه.
  5. ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی. (2003م). کتاب المعرفه. دمشق: دار التکوین.
  6. ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی. (بی‌تا). الفتوحات المکیّة، بیروت: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
  7. ابن‌فناری، شمس‌الدین. (2010م). مصباح الانس بین المعقول والمشهود. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. ابوحیان، محمد بن یوسف اندلسی. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دار الفکر.
  9. ایجی، عضدالدین. (1325ق). شرح مواقف. قم: الشریف الرضی.
  10. ایزوتسو، توشی‌هیکو. (1381ش). خلق مدام در عرفان ایرانی و آیین بودایی ذن، (ترجمۀ شیوا کاویانی). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  11. آمدی، سیف­‌الدین. (1423ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین. قاهره: دار الکتب.
  12. آملی، سید حیدر. (1352ش). المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
  13. بابایی، علی، موسوی، سید مختار. (1401ش). سه مرتبه حرکت بر مبنای سه سیر فلسفی ملاصدرا: حرکت طبیعی، حرکت جوهری، تجدد امثال. پژوهش­های فلسفی، 16(38)، 119-153. https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.45165.2783
  14. باقریان، رسول. (1390ش). بررسی مسئلۀ تجدد امثال و برخی نتایج آن. حکمت عرفانی. 2، 119-140.
  15. باقریان، رسول. (1392ش). ملاک این‌همانی در تجدد امثال. معارف عقلی. 8(3). 49-62.
  16. تفتازانی، سعدالدین. (1409ق). شرح المقاصد. قم: الشریف الرضی.
  17. جامی، عبدالرحمن. (1425ق). شرح فصوص الحکم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  18. جندی، مؤیدالدین. (1423ق). شرح فصوص الحکم، (تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی). قم: بوستان کتاب.
  19. جوادی آملی، عبدالله. (1393ش). تجدد امثال. حکمت اسرا، 6(2)، 5-25. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23832916.1393.6.2.1.8
  20. جوهری، ابونصر. (1407ق). الصحاح تاج اللّغة وصحاح العربیّة، (تحقیق احمد عبدالغفور عطار). بیروت: دار العلم للملایین.
  21. حسینی طهرانی، سید محمدحسین. (1426ش). مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی. مشهد: نور ملکوت قرآن.
  22. حلی، یوسف بن مطهر. (1419ق). نهایة المرام. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
  23. رازی، فخرالدین. (1414ق). القضا و القدر. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  24. زمخشری، محمود بن عمر. (1391ش). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. تهران: ققنوس.
  25. شبستری، محمود. (1382ش). حق الیقین، (تصحیح جواد نوربخش). تهران: یلدای قلم.
  26. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1368ش). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیه. قم: مکتبة المصطفوی.
  27. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1368ش). مفاتیح الغیب. تهران:وزارت فرهنگ و آموزش عالى، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‌.
  28. شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1354ش). مفاتیح الغیب. تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  29. صادقی، نفیسه؛ بهارنژاد، زکریا. (1400ش). تجدد امثال از دیدگاه اشاعره و مولانا. آینه معرفت، 21(2)، 17-36. https://doi.org/10.52547/jipt.2021.221026.1046.
  30. طباطبایی، سید محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  31. طباطبایی، سید محمدحسین. (1416ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسۀ امام خمینی(ره).
  32. طبرسی، فضل بن حسن. (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  33. طبری، محمد بن جریر. (1422ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. قاهره: هجر.
  34. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  35. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. (1404ق). شرح الاشارات و التنبیهات. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  36. عابدی، احمد؛ بنیانی، محمد. (1386ش). بررسی تطبیقی تجدد امثال و حرکت جوهری. خردنامه صدرا. 49، 82-98.
  37. فرغانی، سعیدالدین. (1428ق). منتهی المدارک. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  38. فنایی اشکوری، محمد. (1385ش). تجدد امثال و حرکت جوهری؛ تأملات و پرسش‌ها. معرفت فلسفی، 12، 11-43.
  39. فیض کاشانی، ملامحسن. (1406ق). کتاب الوافی. اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی(ع) العامة
  40. قونوی، صدرالدین. (2010م). مفتاح الغیب (مصباح الانس)، (تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  41. قیصری، محمد داود. (1375ش). شرح فصوص الحکم، (به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  42. کاشانی، عبدالرزاق. (1370ش). شرح فصوص الحکم. قم: بیدار.
  43. کاشانی، عبدالرزاق. (1426ق). لطائف الإعلام فی إشارات أهل الإلهام. قاهره: الثقافة الدینیه.
  44. کهنوجی، مهدی؛ طاهری، سیده لیلا. (1401ش) خوانشی تطبیقی بر گسترۀ حرکت جوهری و تجدد امثال. انوار معرفت، 2(23)، 109-124.
  45. مطهری، مرتضی. (1376ش). کلیات فلسفه. تهران: صدرا.
  46. مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  47. مکارم شیرازی، ناصر. (1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  48. واحدی، علی بن احمد. (1430ق). التفسیر البسیط. عربستان: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیه.
  49. همایی، جلال‌الدین. (1356ش). تجدد امثال و حرکت جوهری. جاویدان خرد، 3، 1-24.
  50. همدانی، عین‌القضات محمد بن علی. (1341ش). مصنفات عین القضات، (تصحیح عفیف عسیران). تهران: دانشگاه تهران.