بررسی و تحلیل انتقادات شیخ احمد احسائی نسبت‌به برهان صدیقین در حکمت صدرایی

نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 نویسنده مسئول، استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی، تهران، ایران

چکیده

ملاصدرا در برهان صدیقین خود با استفاده از حقیقت خارجی وجود و تشکیکی بودن آن، وجود خداوند را اثبات و نتیجه‌گیری می‌کند. شیخ احمد احسائی انتقادات متعددی را نسبت‌به این برهان مطرح می‌نماید. ایشان با انتقاداتی همچون اشکال بر تقسیم حقیقت وجود، اشکال بر صدیقین بودن برهان ملاصدرا و انتقاد به تشکیک وجود در حکمت صدرایی در صدد نقد برهان صدیقین ملاصدراست. در این مقاله با روش تحلیلی و انتقادی، اشکالات احسائی در سه محور اصلی مورد بررسی و نقد قرار می گیرد: ۱. در محور تقسیم حقیقت وجود؛ ۲. در محور صدیقی بودن برهان ملاصدرا؛ ۳. در محور تشکیک وجود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهدکه انتقادات احسائی ناشی از خلط مفهوم وجود با مصداق آن و مغالطه میان احکام آن‌ها و خلط مادۀ استدلال با صورت آن است. همچنین برای برهان صدیقین ملاصدرا شواهدی در آیات و روایات وجود دارد. بنابراین برخلاف نظر احسائی، اثبات خداوند منحصر به استدلال ازطریق آیات و آثار او نیست. مطلب دیگر اینکه ماهیات امور اعتباری و انتزاعی هستند که از محدودیت وجود در مراتب ضعیف انتزاع می شوند. درنتیجه برخلاف ادعای احسائی، ماهیت نامخلوق یا قدیم نیست و وجود آن در مراتب ضعیف، با اثبات وجود خداوند تناقضی ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Review and Analysis of Sheikh Aḥmad Aḥsā'ī's Criticisms of the Sidiqin Argument in Ṣadrā’s Philosophy

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Saidiy 1
  • Mostafa Esfandiari 2
  • Mohammad-Moein Esfandiari 3
1 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahed University, Tehran, Iran
2 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Razavi Islamic Sciences University, Mashhad, Iran
3 Master's Student, University of Judicial Sciences, Tehran, Iran
چکیده [English]

In his Sidiqin argument, Mullā Ṣadrā proves the existence of God based on the external reality and the idea of the gradation (tashkīk) of existence. Sheikh Aḥmad Aḥsā'ī raises multiple criticisms against this argument. His critiques include objections regarding the division of the reality of existence, the qualification of Ṣadrā’s argument as truly "Sidiqin," and the notion of the gradation of existence in Ṣadrā’s philosophy. This article, using an analytical-critical method, examines and critiques Aḥsā'ī’s objections organized around three main aspects: the division of the reality of existence, the Sidiqin qualification of Ṣadrā’s argument, and the gradation of existence. The findings reveal that Aḥsā'ī’s criticisms stem from confusing the concept of existence with its instances and committing fallacies by mixing the form and matter of the argument. Furthermore, evidences supporting Mullā Ṣadrā’s Sidiqin argument exist in Qur’anic verses and traditions, indicating that, contrary to Aḥsā'ī’s view, the proof of God is not limited solely to arguments based on His signs and works. Additionally, essences (māhiyāt) are conventional and abstract, derived from the limitation of existence in the weaker ontological levels; therefore, contrary to Aḥsā'ī’s claims, essences are not uncreated or eternal, and their existence at the weaker levels does not contradict the proof of God’s existence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Ṣadrā
  • Aḥsāʾī
  • Sidiqin Argument
  • Reality of Existence
  • Gradation of Existence
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات (مع المحاکمات). قم: نشر البلاغه‏.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1405). منطق شفا. قم: مرعشی نجفی.
  4. ابن‌طاووس، على بن موسى. (1409). إقبال الأعمال. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  5. احسائی، احمد بن زین‌العابدین. (1427). شرح العرشیة، (تصحیح صالح احمد). بیروت: مؤسسة البلاغ.
  6. احسائی، احمد بن زین‌العابدین. (1428). شرح المشاعر، (تصحیح توفیق ناصر). بیروت: مؤسسة البلاغ.
  7. سبزواری، مهدی. (1379). شرح المنظومة، (تصحیح حسن حسن‌زاده آملى). تهران: ناب.
  8. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فى‏الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  9. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۶۰الف). اسرار الآیات، (تحقیق محمد خواجوى). تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ اسلامی.
  10. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، (تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهى‏.
  11. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۵۴). المبدأ والمعاد، (تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی). تهران‏: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران‏.
  12. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (۱۳۶۳). المشاعر، (تصحیح عمادالدوله امامقلى بن محمدعلى). تهران: طهورى.
  13. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (بی‌تا). تعلیقات الهیات شفا، (تصحیح محسن بیدارفر). قم: بیدار.
  14. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1417). المیزان فى تفسیر القرآن.‏ قم: جامعۀ مدرسین‏.
  15. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (بی‌تا). نهایة الحکمة. قم: جامعۀ مدرسین.
  16. منسوب به جعفر بن محمد(ع). (1400). مصباح الشریعة. بیروت: اعلمى.
  17. لاهیجى، محمدجعفر. (1386). شرح رسالۀ المشاعر. قم: بوستان کتاب.