فلسفه و فیلسوف از نگاه فارابی

نوع مقاله : ترویجی

نویسنده

نویسنده مسئول، دانشیار، گروه حکمت و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

فارابی فیلسوفی بی‌همتا و بی‌نظیر و مفتخر به لقب «معلم ثانی» است. بی‌تردید افکار و اندیشه‌های او در فیلسوفان بعدی و در کل ماجرای فلسفۀ اسلامی تأثیرگذار بوده است. ابن‌سینا با خواندن اغراض ما بعد الطبیعة فارابی بود که به رموز فلسفه دست یافت و دربارۀ شخصیت فارابی می‌گوید: «باید به دیدۀ عظمت و بزرگی به فارابی نگریست.» شناخت فلسفه و فیلسوف ازنظر فارابی می‌تواند ما را با یکی از سرچشمه‌های اصلی فلسفۀ اسلامی آشنا سازد. فارابی فلسفه را ملکه و مادر علوم می‌داند و بر این باور است که مدینه و تمدن قائم به فلسفه‌اند و معتقد است فلسفۀ حقیقی به‌لحاظ زمانی مقدم بر شریعت است و لازم است دینداران در احکام دینی تابع فلسفه و دلیل و برهان باشند و به دلایل اقناعی متکلمان اکتفا نکنند و می‌گوید فلسفه محصول حس سعادت‌طلبی و فضیلت‌جوئی انسان است و برای نیل به آن باید فلسفۀ نظری و عملی را بیاموزد و غایت و فایدۀ فلسفه را کمال قوۀ نظری می‌داند و می‌گوید نام فیلسوف علامت و نشانۀ داشتن فضیلت نظری است. آنچه را نویسنده دربارۀ فلسفه و فیلسوف از نگاه فارابی بررسی و تحقیق نموده، حاصل تأمل و بررسی در متون خود فارابی است. ازجمله دستاوردهای این نوشته این است که فارابی برای برهان و یقین فلسفی جایگزینی نمی‌بیند و هدف او از تقدم فلسفه بر شریعت، تقدم زمانی است و نه ذاتی و درواقع هدفش تقدم فلسفه بر اندیشۀ دینداران است و نه تقدم فلسفه بر ماهیت نفس‌الامری دین. علاوه بر این، تفکیکی که فارابی میان فلسفه و حکمت قائل شده است، در میان فیلسوفان مسلمان بی‌نظیر و بی‌سابقه است و می‌توان گفت فارابی با به‌کارگیری عناوینی از قبیل «فلسفۀ مدنی»، «فلسفۀ سوفسطائی» و «فلسفۀ حقیقی» مبتکر اصطلاح «فلسفه‌های مضاف» است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به انجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Philosophy and the Philosopher from Farabi's Perspective

نویسنده [English]

  • Zakaria Baharnejad
Corresponding Author, Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Religious Studies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Farabi, an unparalleled philosopher honored with the title "Second Teacher," has undeniably influenced subsequent philosophers and the broader trajectory of Islamic philosophy. Avicenna (Ibn Sina) grasped the intricacies of philosophy through studying Farabi’s The Aims of Metaphysics (Aghrāḍ Mā Ba‘d at-Tabī‘a) and remarked, “Farabi should be regarded with awe and reverence.” Understanding Farabi’s perspective on philosophy and the philosopher can introduce us to one of the primary sources of Islamic philosophy. Farabi considers philosophy the queen and mother of sciences, asserting that civilization and society depend on it. He believes that true philosophy temporally precedes religious law (shari’a) and insists that religious adherents should base their understanding of religious rulings on philosophy, reason, and rational proof rather than relying solely on the persuasive arguments of theologians. Farabi views philosophy as a product of humanity’s pursuit of happiness and virtue, requiring the study of both theoretical and practical philosophy to achieve it. He regards the ultimate goal of philosophy as the perfection of the rational faculty and states that the title of “philosopher” signifies the possession of theoretical virtue. This article, based on reflections and examinations of Farabi’s own texts, employs a descriptive-analytical method. Among its findings is that Farabi sees no substitute for rational proof and philosophical certainty. His assertion of philosophy’s precedence over shari’a refers to temporal precedence, not an essential one, aiming to emphasize philosophy’s priority over the mindset of religious adherents rather than over the intrinsic essence of religion itself. Furthermore, Farabi’s unique distinction between philosophy and wisdom is unprecedented among Muslim philosophers. He is also credited with introducing the concept of “qualified philosophies” through terms such as “civil philosophy,” “sophistical philosophy,” and “true philosophy.”

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farabi
  • Civil Philosophy
  • Philosopher-Sage
  • Wisdom
  • Rational Proof
  • Virtue
  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1371). المباحثات. قم: بیدارفر.
  2. ابن‌عربی، محی‌الدین. (2002). الفتوحات المکیة، (تحقیق محمود مطرجی). بیروت: دارالفکر.
  3. تفتازانی، سعدالدین. (1409ق). شرح المقاصد. قم: الشریف الرضی.
  4. رازی، فخرالدین. (1407ق/1987م). المطالب العالیة من العلم الالهی. قم: منشورات الشریف الرضی.
  5. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1383). شرح أصول الکافی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  6. فارابی، ابونصر. (1995). آراء أهل المدینة الفاضلة. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  7. فارابی، ابونصر. (1996). إحصاء العلوم. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  8. فارابی، ابونصر. (1405الف). الجمع بین رأی الحکیمین. تهران: مکتبة الزهراء.
  9. فارابی، ابونصر. (2008). رسائل الفارابی، (تحقیق موفق فوزی الجبر). سوریه: دار الینابیع.
  10. فارابی، ابونصر. (1371). کتاب تحصیل السعادة، (تحقیق دکتر علی بوملحم). بیروت: دار ومکتبة الهلال.
  11. فارابی، ابونصر. (1366). کتاب السیاسة المدنیّة. تهران: مکتبة الزهراء.
  12. فارابی، ابونصر. (1405ب). الفصول المنتزعة، (به اهتمام دکتر فوزی هنری نجّار). تهران: مکتبة الزهراء.
  13. فارابی، ابونصر. (2006). کتاب الحروف. بیروت: دار الکتب العلمیة.