جُستاری تطبیقی دربارۀ اعتبار و نقش «منابع معرفتی» در اندیشۀ ملاصدرا و ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

بازشناسی چیستی و چرایی ترکیب سه منبع معرفتی عقل، شهود و وحی در فلسفۀ صدرایی و نظام اندیشۀ ابن عربی، تحلیل دستاوردهای معرفتی این دو نظام را ثمربخش‌تر می‌کند. علی‌رغم اینکه ابن عربی در معرفت‌شناسی خود، قلب و دستاوردهای آن را اصل قرار می‌دهد، برای عقل نیز نقش مهمی قائل است. او در کنار عقل و شهود، وحی را هم مبنایی معرفت‌شناختی می‌داند. ملاصدرا نیز دربارۀ سه روش عقلی، قلبی و وحیانی در رسیدن به حقایق، ضمن تأیید وجود قلمروهای خاصی که به نحو عموم و خصوص مطلق یا من وجه بین این سه وجود دارد، هیچ کدام را در حیطۀ قلمرو مشترکشان معارض دیگری نمی‌داند. با این حال، درجۀ اهمیت هر کدام از این منابع در نگاه متناظر هر یک متفاوت است، به طوری که عقل در عرفان ابن عربی صرفاً پذیرندۀ تجلّیات الهی است و در نقش فاعلی است که حدّبردار و حصرپذیر می‌شود؛ یعنی فاعلیت و تولید آن محدود و متناهی است، در حالی که در نظام حکمت متعالیۀ صدرایی، عقل در مقام کسب معارف در فرایند حرکت جوهری نفس و تعالی به نشئۀ عالم عقل کلّی، در ضمن مشاهده و شهود، قوّت فاعلی و صدوری نیز می‌یابد.

کلیدواژه‌ها