بازسازی نظریۀ سلطنت نفس بر اساس مبانی ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اسلامی، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

تقریرهای ناسازگارگرانه از اختیار، به تقریرهایی گفته می‌شود که بر اساس ناسازگاری ضرورت علّی و اختیار ارائه می‌شوند. هدف اصلی این تقریرها، تبیینی مناسب از اختیارِ بدون تعین و ضرورت علّی است؛ به طوری که مستلزم شانس و اتفاق نباشد و شخص در مقابل ارادۀ نامتعین و فعل ناشی از آن مسئول باشد. از جملۀ این تقریرها، «نظریۀ سلطنت نفس» است که توسط برخی دانشمندان اصول فقه مانند محقق نائینی و شهید صدر مطرح شده است و برخی فیلسوفان معاصر نظیر فیاضی تلاش کرده‌اند تا آن را در فضای تفکر فلسفی نیز مطرح کنند. مهم‌ترین نقطه ضعف این تقریرها عدم مواجهۀ مناسب آن‌ها با اصول و قواعد فلسفی از جمله قانون ضرورت علّی است؛ چرا که عمدۀ این تقریرهای ناسازگارگرایانه، مستلزم نقض یا تخصیص قواعد عقلی هستند.
این مقاله پس از بررسی انتقادی مهم‌ترین تقریرهای نظریۀ سلطنت نفس و بیان اشکالات آن‌ها، این نظریه را بازسازی کرده، بر اساس مبانی فلسفی ملاصدرا تقریری جدید از آن ارائه کرده است که در آن، اشکالات تقریرهای دیگر مطرح نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reconstruction of the Theory of the Authority Based on the Principles of Mullā Ṣadrā

نویسنده [English]

  • Muhammad Hosseinzadeh
Assistant professor at the Iranian Research Institute of Philosophy
چکیده [English]

Inconsistent statements of authority are those that are presented on the basis of incompatibility of causal necessity and authority. The main purpose of these narrations is an appropriate explanation of authority without uncertainty and causal necessity, so that it does not require chance and coincidence and the person is responsible for the indefinite will and the resulting action. Among these lectures is the “theory of the authority of the soul” which has been proposed by some scholars of the principles of jurisprudence such as Mohaqiq Naini and Shahīd Ṣadr, and some contemporary philosophers such as Professor Fayyazi have tried to introduce it in the field of philosophical thought. The most important weakness of these statements is their lack of proper confrontation with philosophical principles and rules, including the rule of causal necessity; because most of these maladaptive statements require the refutation or particularization of rational rules. This article, after critically examining the most important statements of the theory of the authority (dominion, sovereignty) of the soul and expressing their drawbacks has reconstructed this theory and presented a new statement of it based on Mullā Ṣadrā’s philosophical principles, in which the drawbacks of other statements are no longer discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causal necessity
  • Authority
  • Responsibility
  • Theory of soul monarchy
  • Mullā Ṣadrā
ابن سینا، حسین بن عبداللّٰه، عیون الحکمه، مقدمه و تحقیق عبدالرحمن بدوی، چاپ دوم، بیروت، دار القلم، 1980 م.
اراکی، محسن، آزادی و علیت در فلسفه اسلامی معاصر و فلسفه معاصر مغرب‌زمین، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392 ش.
جوادی آملی، عبداللّٰه، رحیق مختوم (شرح جلد دوم اسفار)، قم، اسراء، 1376 ش.
حسین‌زاده، محمد، «بررسی حقیقت وجوب در قاعدۀ وجوب سابق»، فصلنامه آیین حکمت، سال دهم، شماره 35، بهار 1397 ش.
صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الاصول، تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، چاپ سوم، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، 1417 ق.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360 ش.
همو، المبدأ و المعاد، تقدیم و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380 ش.
همو، ایقاظ النائمین، مقدمه و تصحیح محسن مؤیدی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1361 ش.
غروی نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم، مطبعة العرفان، 1352 ش.
فیاضی، غلامرضا، «جبر فلسفی از نگاه قاعدۀ ضرورت سابق»، فصلنامه آیین حکمت، سال اول، شماره 2، زمستان 1388 ش.
همو، «ضرورت علّی و اختیار» (گزارش گروه علمی فلسفه، شعبۀ مشهد)، خبرنامۀ مجمع عالی حکمت اسلامی، سال هشتم، شماره 37، مرداد و شهریور 1394 ش.
همو، میزگرد علمیِ «ارادۀ آزاد و ضرورت علّی با رویکرد فلسفی» (نشست نخست)، خبرنامۀ داخلی مجمع عالی حکمت اسلامی، سال پنجم، شماره 22، آذر و دی 1391 ش.
همو، میزگرد علمیِ «ارادۀ آزاد و ضرورت علّی با رویکرد فلسفی» (نشست دوم)، خبرنامۀ مجمع عالی حکمت اسلامی، سال ششم 6، شماره 26، مرداد و شهریور 1392 ش.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود کازرونی، شرح حکمة الاشراق؛ به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سیدمحمد موسوی، تهران، حکمت، 1388 ش.