دیدگاه علامه جعفری در تبیین عقلانی و علمی عمل و مواجهه با چالش‌های نظریه علّی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استاد گروه فلسفه، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

چگونگی تبیین عمل، یکی از پرسش‌های اصلی فلسفۀ عمل معاصر است که نقطۀ پیوند این شاخۀ نوپای فلسفی با فلسفۀ علوم انسانی محسوب می‌گردد. برخی فیلسوفان عمل این مسئله را به نحو علمی و بر اساس رابطۀ علّی دلیل با عمل توضیح داده و برخی دیگر به تبیین عقلانی آن اقدام نموده، آن را متفاوت از تبیین علمی تفسیر کرده‌اند. علامه جعفری ضمن تحلیل عمل انسان و تأکید بر عنصر اختیار در آن، سعی کرده تا نشان دهد که عمل اختیاری با وجود سلطۀ عامل بر انجام و ترک کارها، قابل تبیین است. علامه ضمن تفکیک میان تبیین عقلانی و تبیین علمی، اگرچه تبیین علّی را در حوزه تحقیق علمی پذیرفته است، اما آن را در تبیین با دلیل منحصر نمی‌کند؛ بلکه با تأکید بر نقش اختیار و آزادی انسان، ملاحظۀ عوامل چهارگانۀ درون‌ذاتی متغیر، درون‌ذاتی ثابت، برون‌ذاتی متغیر و برون‌ذاتی ثابت را در تبیین علمی ضروری می‌داند. همچنین علامه تبیین را به دو مرحلۀ پیش و پس از عمل تقسیم کرده، روش تبیین پیشینی را استقرایی و بر اساس حساب احتمالات، و روش تبیین پسینی را قیاسی معرفی می‌کند. پژوهش حاضر ضمن استخراج و تنظیم نظریه علامه جعفری در تبیین عمل، سه چالش مهم هنجارمندی، ارتباط منطقی و انحراف در سلسلۀ عمل را که در نظریه‌های علّی مطرح است، توضیح و نشان می‌دهد که مبتنی بر تحلیل عمل و اختیار انسان می‌توان به این اشکالات پاسخ داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

ʿAllama Jaʿfari’s Perspective on Rational and Scientific Explanation of Practice and Facing the Challenges of Causal Theory

نویسندگان [English]

  • Hassan Lahoutian 1
  • Abdullah Nasri 2
1 PhD in Islamic Philosophy & Theology, Allameh Tabataba'i University
2 Full professor at Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

How explaining practice which is the point of linking this new branch of philosophy with the philosophy of the humanities is one of the main questions of contemporary philosophy of practice. Some philosophers have explained this issue scientifically and based on the causal relation of reason to action (with practice) and others have attempted to rationalize it and interpret it differently from scientific explanation. ʿAllama Jaʿfari while analyzing human action and emphasizing the element of free will has tried to show that the voluntary action can be explained despite the dominance of the factor over doing and quitting. ʿAllama while distinguishing between rational explanation and scientific explanation, although accepted causal explanation in the field of scientific research, but does not limit it in explanation by reason; rather, by emphasizing the role of free will and human freedom, considering of the four factors of intrinsic (intrinsically) variable, intrinsically fixed, extrinsically variable and extrinsically fixed in scientific explanation. ʿAllama also, divides explanation into two stages before and after operation and introduces a priori explanation method as inductive and based on probability calculus and introduces posteriori explanation method as syllogistic. The present study, in addition to extract and adjust ʿAllama Jaʿfari’s theory in explaining action, explains three important challenges of normativeness (the quality or state of being normative), logical relationship and deviation in the chain of action that are discussed in causal theories and shows that these problems that based on analysis of human action and freedom of the will can be answered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Explanation of practice
  • ʿAllama Jaʿfari
  • Rational and scientific explanation
  • Challenges of causal theory
  1. ایمان، محمدتقی، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393 ش.
  2. جعفری، محمدتقی، جبر و اختیار، تدوین عبداللّٰه نصری، چاپ دوم، تهران، مٶسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1399 ش.
  3. همو، مجموعه آثار علامه محمدتقی جعفری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1400 ش.
  4. ذاکری، مهدی، درآمدی به فلسفه عمل، تهران، سمت، 1394 ش.
  5. مسلین، کیت، درآمدی به فلسفه ذهن، ترجمه مهدی ذاکری، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388 ش.
  6. ملکیان، مصطفی، «جزوۀ روان‌شناسی اخلاق (سلسله جلسات درس‌گفتاری)»، 1390 ش.
  7. Davidson, Donald, Essays on Actions and Events, Berkeley, University of California, 2001.
  8. Hempel, Carl Gustav, Aspects of Scientific Explanation, New York, Free Press, 1965.
  9. Paul, Sarah, Philosophy of Action: A Contemporary Introduction, New York, Routledge, 2021.
  10. Taylor, Charles, The Explanation of Behavior, London - New York, Routledge & Kegan Paul - Humanities Press, 1964.